رونمایی از بخش ناچیز یک شعر

*محمد رابطی

مراسم رونمایی از کتاب «بخش ناچیز» مجموعه اشعار «مرتضی صادقیان» در تاریخ ۳۰ دی ماه ۱۴۰۰ با حضور شاعر، دوستداران شعر و هنر همدان،  در شهر کتاب همدان برگزار شد.

در این مراسم که به همت هفته‌نامه «همدان‌نامه» و در قالب «سلسله نشست‌های خوانش» و با همکاری شهر کتاب همدان برگزار شد، «حسین زندی» سردبیر همدان‌نامه، «کاظم سبزی» شاعر و «مرتضی پرورش» ویراستار کتاب، مطالبی درباره اشعار «مرتضی صادقیان» بیان کردند.

نگاه اگزیستانسیال

سبزی در مقدمه‌ای درباره مجموع شعر «بخش ناچیز» گفت: فکر می‌کنم نزدیک‌ترین دیدگاهی که بتوان از قالب آن دیدگاه شعرهای صادقیان را بررسی کرد، دیدگاه اگزیستانسیالیستی است؛ یعنی صادقیان مثل یک فیلسوف و متفکر اگزیستانسیالیست، وسط دنیای خودش ایستاده و از زاویه مخصوص خود، یعنی آن زاویه‌ای که  فقط و فقط او می‌توانسته در آن‌جا قرار بگیرد و این مطلب را برای ما بیان کند، شعرهایش را نوشته است. خصوصیت اندیشه اگزیستانسیال همین بیان آن لحظه آنی است که متفکر در آن قرار می‌گیرد و فرد متفکر در این‌جا شاعر است و قضیه بیان آن، یک آن توصیفی و نه به شکل مطلب فلسفی است.

وی افزود: نگاه‌ها در‌ این مجموعه شعر، اغلب نگاهی است که کاملا منحصرا به خود او (صادقیان) است. در دو جا از اشعار خود آورده است که من راه خودم را پیدا کردم و راه کسی دیگری را نرفتم. این در واقع به شکل عملی هم در شعرها اتفاق افتاده است، یعنی حداقل من نتوانستم شاعری را مثال بیاورم که بگویم صادقیان تحت تأثیر مثلا شاملو این شعرها را سروده است، اما خب یکجا توانستم رگه‌هایی از شعر حجم را در آن تشخیص بدهم، اما باز می‌دانم که شعر حجم نیست، چون نگاه اگزیستانسیالیست قوی‌تر است.

سبزی ادامه داد: اهمیت یافتن چیزها در این شعرها خیلی مهم هستند؛ به طور مثال مرتضی با صفحه ۵ کتاب ارتباط می‌گیرد و با زبان آن با ما صحبت می‌کند. عناصر شعری او طوری است که انگار شاعر، در آن عناصر ریز شده و از زاویه دید آن عناصر نیز با ما صحبت می‌کند و آن اگزیستانسیال را به اشیا بسط داده است و فکر می‌کنم این کار بکری است که می‌توان در این مجموعه شعر به نحو برجسته از آن یاد و درباره آن صحبت کرد. استفاده از چیزها برای گفتن آن چیزی که وقتی ما آن چیز هستیم، می‌توانیم آن چیز را بگوئیم؛ برای مثال چند جا از حیوانات استفاده شده است.

حضور من

این شاعر با تأکید بر این‌که در واقع ما در همه جا دیدگاه اگزیستانسیالیسم را می‌بینیم، توضیح داد: یعنی یک لحظه و آنی، که این لحظه و آن، تنها و تنها یکبار می‌تواند تکرار شود  و آن یک بار را شاعر تکرار کرده است. نکته‌ای که دوست دارم درباره این مجموعه بگویم و دوستان باید به آن توجه کنند، این است که گاه ابهاماتی میان سطور شعرها وجود دارد که ما نمی‌توانیم با خوانش یکبار، چند بار و صد بار،  این ابهام‌ها را حل کنیم، این ابهام را من در خوانش دیگر شعرهای این مجموعه حل می‌کنم؛ یعنی به این موضوع رسیده‌ام که این شعرها، دنیایی را آفریده که بتوانیم نظام نشانه‌شناسی‌ای را کشف کنیم که آن نظام نشانه‌شناسی بتواند ابهامات شعرها را در کنار هم حل کند و بدانیم آن دنیایی که مرتضی دارد،  معرفی می‌کند،  چیست و به نظر من این نقطه اوج شاعر است؛ همان‌طورکه بسیاری از اندیشه‌های حافظ  را در دنیای حافظی است که می‌شناسیم و نه در فلان شعر و غزل حافظ؛ مفاهیمی مانند واماندگی و درک یک لحظه خاص که در ادبیات اگزیستانسیالیسم خیلی تکرار می‌شوند در اشعار صادقیان به وفور تکرار می‌شوند. فقط کافی است این کتاب را باز کنیم، همه جا یک منی است، بعضی وقت‌ها این من شی می‌شود؛  یعنی شاعر به جای آن شی قرار می‌گیرد و صحبت‌های شاعر از زبان آن شی انجام می‌گیرد.

تردیدهای شاعرانه

پرورش نیز در بیان یک تردیدآمیز  به شعر در جامعه، گفت: وقتی مجموع شعر بخش ناچیز را می‌خوانم و خبری از دنیای بیرون و جامعه امروز در آن نیست، موضع من باید چگونه باشد؟ از طرفی باید بگویم این اشعار خوب و درونی است و با لحظاتی از آن‌ها احساس رفاقت می‌کنم و از سوی دیگر باید نگران این باشم که دوستان متعهد من و یا بهتر بگویم آن‌هایی که شعر متعهد می‌سرایند و به آن ایمان دارند، در برخورد با من بگویند که پس شاعر این کتاب در مواجه با مسائل اوضاع اخیر جامعه کجاست؟ شعر مرتضی صادقیان در این شرایط  جزو شعرهایی است که مانند شعرهای متعهدانه نیست اما انتطار امروزه از شعر این است که راجع به بعضی چیزها صحبت کند.

وی ادامه داد: این را به عنوان سوال مطرح می‌کنم: موضع ما در نهایت چه باید باشد؟ آیا گاهی در اوج به طور مثال مبارزات سیاسی خون‌خواهانه، ما گاهی فرصت‌هایی داریم که در خانه بنشینیم و بگوئیم، می‌خواهیم دو صفحه «سهراب سپهری» بخوانیم؟ کمی «بیژن الهی» ورق بزنیم؟ یا این‌که همه این‌ها را باید کنار بگذاریم و بگوئیم فقط آن شعری که می‌خواهد راجع به آن خون صحبت کند را باید بخوانیم؟ زمانی «احمد شاملو» در باره نسیم شمال گفت: «نسیم شمال گاوی بود که پشت گاری (منظور جامعه) حرکت می‌کرد و می‌خواست ببیند گاری به کجا می‌رود و گاو به دنبال آن می‌رفت، اما «نیما یوشیج» اسبی بود که جلو گاری می‌رفت و جامعه را با خود می‌کشید و می‌برد». بعدها در دوره‌ای شاملو شعر پریا را گفت و ادعا کرد که این شعر سفارش اجتماعی بود، اجتماع از من خواست این شعر را بسرایم. درباره این تناقضات بزرگان، هیچ‌وقت صحبت نشده، اما موضوع این است که آن دوره‌ای که آن حرف را زده و این دوره، احتمالا حال و هوای جامعه متفاوت بوده است.

پرورش در ادامه تأکید کرد: خواستم این تردید را با شما در میان بگذارم که آیا باید از شعر صادقیان تعریف و یا آن را نقد کنم؟ در هر دو حال پایمان گیر است و باید حواسمان باشد که برای این تردیدها جواب داشته باشیم.

واماندگی شاعر

صادقیان؛ شاعر مجموعه بخش ناچیز نیز مطالبی در خصوص انتشار کتاب و ماهیت اشعار سروده شده بیان کرد و گفت: آقای پرورش درباره چیزی از کتاب حرف زد که این کتاب آن را نداشت و آقای سبزی درباره چیزی حرف زد که این کتاب داشت، بنابراین جواب سوالات آقای پرورش در صحبت‌های سبزی نهفته است.

وی افزود: وقتی من به عنوان شاعر، انسان وامانده‌ای هستم، چطور می‌توانم درباره اتفاقاتی که کشور در طول چند سال اخیر، تجربه کرده، حرف بزنم؟ می‌خواهم بگویم وقتی من به عنوان یک انسان در این جامعه، تکلیفم با خودم مشخص نیست، نمی‌توانم واقعیت و حقیقت مسائل اجتماعی را بفهمم. به همین دلیل تصمیم گرفته‌ام به مسائل اجتماعی، واکنش انسانی داشته باشم و به دنبال منشأ و دلیل نباشم.

همچنین «فروغ رستگار» و «سعید جلیلی هنرمند» اشعاری خواندند و مراسم با رونمایی مجموعه اشعار و جشن امضا به پایان رسید.