*سید محمدجواد حسینی‌مرصع
*کنشگر معماری و شهرسازی
حادثه متروپل و جانباختن عده‌ای از هموطنان مظلوممان در زیر آوار بی‌مسئولیتی آن‌چنان دردناک است که دست بر قلم بردن در خصوص واقعه رخ داده را چون آواربرداری از محل حادثه سخت و سنگین می‌نمایاند. هرچند در فرهنگ سنتی قضا و قدر در مورد حوادث پیش‌بینی نشده جایگاه موجه و تسلی بخشی برای زیان‌دیده‌ها دارد، اما دریغ و صد دریغ که اتفاق متروپل آبادان نه تنها پیش‌بینی شده نبود که ظاهرا بارها توسط دستگاه نظارت به متولیان صدور پروانه هشدارهای جدی و قابل تأملی در مورد رعایت‌نشدن اصول مهندسی ساختوساز بنا ابلاغ شده بود. البته رسیدگی به ابعاد مختلف این حادثه غم‌انگیز و تشخیص مقصران و قاصران و متخلفان نیاز به بررسی دقیق قضایی و کارشناسی دارد که انتظار می‌رود در آینده نزدیک عوامل مذکور شناسایی و تحت اقدامات موثر قانونی به مجازات متناسب با تخلفات صورت گرفته برسند.
اما نکته‌ای که در این بین باید به آن توجه شایانی شود، ریشه‌یابی چرایی وقوع این حجم از تخلفات آشکار است. شنیده‌ها از افزایش چندین طبقه به ارتفاع مجاز بنا و بی‌توجهی و رسیدگی شهرداری به عنوان مرجع صدور پروانه ساخت، به گزارشات تخلف صادرشده درباره نحوه اجرای سازه توسط مهندسین ناظر سازمان نظام مهندسی، نشان از قدرت لابی‌گری و قانون‌گریزی مالکی دارد که اصولا سیستم نظارت و صدور پروانه را با ترفندهای ویژه دور زده است و در چنین فضای بی‌قیدوبندی با خیالی خام به پیشبرد اهداف منفعت‌طلبانه خود پرداخته است، غافل از آن‌که رعایت قوانین و گردن نهادن به مقرارت ساختوساز، ضامن حفظ امنیت جانی و مالی افراد جامعه و سدی در مقابل حوادثی است که علم و تجربه مهندسی از پیش بر وقوع آن واقف است، اما این‌که فرد یا افرادی بتوانند از خلاهای قوانین استفاده کنند و یا از ضعف‌های مسئولین سوءاستفاده کنند، نیازمند بازنگری در قوانین و مقررات شهری دارد. در جایی که مالک و مرجع صدور پروانه (در این‌جا شهرداری) همزمان در پروژه‌ای هم‌منفعت می‌شوند، وجود تعارض منافع بارزی به چشم می‌خورد که قاعدتا می‌تواند در رسیدگی به تخلفات چشم‌پوشی‌ها و امضاهای طلایی را در پی داشته باشد.
در واقع در عمل قوانین و مقررات برای افراد مستضعف به علت نداشتن پول و قدرت کافی با کمال و تمام اجرا می‌شود و بعضا آن‌قدر مته به خشخاش گذاشته می‌شود که ارباب رجوع، عطای دریافت مجوز ساخت را به لقایش می‌بخشد. گاه سانتی‌مترها اندازه گرفته می‌شود ریال آخر جریمه تخلف ساختمانی محاسبه و اخذ می‌شود، حذف پارکینگ بسته به چند سانتی‌متر رویه سازی یا رنگ‌آمیزی روی اسکلت می‌شود، اما در همین سازوکار برای کارفرمایان پرنفوذ، سوراخی که برای افراد عادی به اندازه سر سوزن بود دروازه‌ای به بزرگی متروپل‌ها می‌شود.
در شهر همدان هم از این دست موارد گاه و بی‌گاه در فضای شهر و ساختمان‌سازی آن دیده می‌شود، برای مثال با سر بر افراشتن برج‌های بلندمرتبه و بی‌قواره چسبیده به بافت فرسوده و علاوه بر منظر نامناسب شهری و ایجاد مشکلات ترافیکی، ناامین‌بودن جداره بیرونی خطرات جانی و مالی در هنگام حوادث طبیعی و غیرطبیعی ناشی از نادیده‌گرفتن طرح‌های بالادستی و مقرارت مربوطه در صدور مجوزهای ساخت است. شایسته توجه است که بعضا در ساخت این ساختمان‌های نامتناسب شهری، از ساده‌ترین مسائل مانند در نظر گرفتن پارگینگ خودرو و یا رعایت ارتفاع مجاز و یا تعداد طبقات چشم‌پوشی شده است و حتی بعضا بناهایی سال‌هاست که بدون اخذ پایان کار مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند، حال آن‌که مطابق قوانین موجود هرگونه استفاده و بهره‌برداری از ابنیه تازه‌ساخت تا پیش از دریافت پایان کار غیرمجاز است. همچنین در مواردی از پروژه‌های شهری و با وجود مخالفت کارشناسان و صاحبنظران در مورد کاربری در نظر گرفته شده و یا جانمایی و مکان‌یابی و سایر مشکلات روابط بر ضوابط چیره می‌شود و عملیات ساختمانی بنای مورد مناقشه به هر ترتیب حتی بدون دریافت پروانه شروع به کار آغاز می‌شود و در نتیجه این بی‌توجهی به قوانین و مقررات و نیز نظرات کارشناسان، متروپل‌های دیگر سر از خاک بیرون می‌آورند.