*حسین بهبودی
*کارشناس ارشد مدیریت اجرایی
وقوع خشک‌سالی‌های پیاپی در سال‌های اخیر در کشور و به وجود آمدن محدودیت‌های منابع آب، زمینه‌ساز ایجاد نگرانی در سطوح مختلف جامعه و به تبع آن مسئولین مربوط شده است. یک سوی این قضیه با خشکسالی به عنوان یک پدیده طبیعی دست به گریبان است. سوی دیگر آن، با مشکل‌های تأمین و تخصیص منابع آب مرتبط می‌شود که با توجه به خشک‌سالی‌های اتفاق افتاده، به آن بحران آبی و یا پسا بحران آبی و یا واژه‌های مشابه دیگر گفته می‌شود. در این میان، فرآیندهای اجرایی تأمین و تخصیص منابع آب نیز مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند، که مجموعه عوامل پدیده خشکسالی، ضعف مدیریتی و سیاست‌گذاری‌ها مقصر شناخته شده و می‌شوند. نگاه اجمالی به تجربه‌های سال‌های اخیر در همدان نشان می‌دهد که از عوامل محدودکننده منابع آبی، دیدگاه مدیریتی با هدف تأمین و تخصیص آب به صورت موقت در هر شرایط بوده است. برای سال‌های پی‌درپی برنامه‌ریزان منابع آب ضمن ساده‌نگری به مسائل مرتبط با تقاضای آب، بر این عقیده بوده‌اند که مشکل‌ها و مسائل عمده بخش آب، از جمله کم‌آبی، در رابطه با عرضه آن است.
همان‌گونه که پیش‌تر کارشناسان اشاره داشته‌اند با توجه به محدودیت‌های فیزیکی منابع آب همچون چاه‌های حفر شده در داخل شهر و یا خرید آب از چاه‌های کشاورزی و تزریق آن به شبکه شهری، دیدگاه مدیریتی تقاضا محور بدون در نظر گرفتن راهکارها و تمهیدهای لازم برای بهبود بخشیدن به وضعیت الگوی مناسب مصرف آب، راهبرد مناسبی نیست. استمرار چنین دیدگاهی هزینه‌های گزافی از منابع مالی شهر و آسیب‌های جبران‌ناپذیر برای محیط زیست به دنبال خواهد داشت. از این رو، شناخت جامع جنبه‌های مختلفی که ساختار منابع آب را تبیین می‌کنند و درک واقع‌بینانه مسائل مرتبط با مدیریت مصرف آب به خصوص در شرایط خشکسالی، بدون شک در راستای درک صحیح و علمی مسئله مؤثر خواهد بود و با شناخت درست مسئله، ارائه و اجرای راهبرد مناسب امکان پذیر خواهد شد. به اتفاق نظر صاحب‌نظران انتقال آب از یک منطقه به همدان نه تنها راهکار مناسبی نیست بلکه آسیب‌های اجتماعی از جمله ایجاد تنش شدید آبی در آن منطقه و به طبع آن از بین رفتن منابع آبی را در پی خواهد داشت. همان‌گونه که تا حدودی در جریان هستیم بسیاری از برنامه‌های رفع بحران آب در مسیر پیاده‌سازی با موانع زیادی روبرو شده‌اند، تا حدی که پیاده‌سازی آن‌ها کامل نشده است. دلیل چیست؟ از سویی دیگر اطلاعات به دست آمده از مراجع مربوط و سخت‌گیری‌های مجدانه آب منطقه‌ای استان همدان نشان می‌دهد که اگر چه کمیت آب مصرفی کشاورزی زیاد است، اما نرخ رشد آن و حفر چاه عمیق در سال‌های اخیر در حد صفر بوده و مخاطره تنش آبی آن نیز کم است. به علاوه، با توجه به وضعیت پیشرانه اقتصادی این بخش، به نظر نمی‌رسد که در آینده نزدیک بخش کشاورزی و باغات همدان توسعه‌ای داشته باشد. البته به دلیل کمیت بالای آب مصرفی، این بخش همچنان یکی از مؤلفه‌های اصلی فشار بر منابع آب خواهد بود. سهم بخش خدمات و شهری از حیث کمیت مصرف آب کوچک بوده، اما نرخ رشد مصارف این بخش‌ها بسیار قابل ملاحظه است.
مطالعات ارائه شده در بخش‌های مختلف، لزوم نگرش به وضعیت مصرف آب و ارائه راهبردهای اجرایی مناسب منابع آب در شرایط خشکسالی را اجتناب ناپذیر می‌کند که در بحث اجرایی‌کردن مدیریت منابع آب در شرایط خشکسالی، دیدگاه‌ها و راهبردهای مختلفی وجود دارد. کارشناسان بر این باورند با ارائه شیوه‌های مدیریتی صحیح و منظم برای اتخاذ تصمیمات و انجام اقداماتی بروز و برنامه‌ریزی راهبردی با به‌کارگیری مجموعه‌ای از فرآیندهای خاص، از سایر الگوهای برنامه‌ریزی متمایز می‌شود و می‌توان به نمونه‌هایی همچون گردآوری گزینشی اطلاعات، تجزیه و تحلیل اصولی، جلب مشارکت کنش‌گران، تدوین و ارزیابی گزینه‌های راهبردی، بررسی پیامدهای آتی و تأکید بر اجرای موفق اشاره کرد.
همدان استانی است با ظرفیت بالا در توسعه بخش گردشگری، صنایع تبدیلی، بازرگانی و ترانزیت که با توسعه مبتنی بر این محورها توانایی رشد و شکوفایی اقتصادی را دارا است. در عین حال، ضمن دفاع از حقوق کشاورزان، با بهبود بهره‌وری در بخش کشاورزی و استفاده از مکانیزم‌های مشارکتی در مدیریت تقاضا، قادر به حفظ عرصه‌های طبیعی و کاهش فشار بر منابع آب زیر زمینی و جلوگیری از افت کمی و کیفی منابع است.
امید است برای پرهیز از روزمره‌گی و اطمینان در رسیدن به اهداف پایداری، عدالت و بهره‌وری در نظام برنامه‌ریزی سازمان‌ها و نهادهای مسئول در همدان جایگاه مناسبی برای برنامه‌ریزی راهبردی و بخشی منطقه‌ای تمهید شود.