*یلدا خاکباز
*جامعهشناس
در جستار پیش رو، نخست به مقوله جامعهشناسی کودکان هرچند به شکل کوتاه اشارهای داریم و پس از آن در ادامه و در تکمیل این سلسله جستارها، به دنبال شناسایی گفتمانهای مختلف در عرصه کودکی و مطالعات کودکی و همچنین کشف گفتمان غالب بر عرصه کودکی در جامعه ایران میپردازیم .
«ویلیام کورسارو» یکی از محققان جامعهشناسی کودکی مینویسد: تا ۱۸ سال پیش جای مطالعات مربوط به کودکی و کودکان در جامعهشناسی خالی بود، اما اینک این موضوع به شدت مورد توجه بسیاری از جامعهشناسان قرار گرفته است. (کورسارو ، ۲۰۰۵)
تحولات پس از جنگ جهانی دوم، توجه سازمانهای بینالمللی از جمله سازمان ملل متحد و کمیسیونهای متعدد آن به مقوله آسیبپذیران جنگ بهویژه زنان و کودکان، کودکان آسیبدیده، سوءاستفاده نظامی از کودکان در جنگ، قاچاق کودکان برای فروش در بازار کار و سکس، کودکان خیابانی را افزایش بخشید. حضور پیش از پیش زنان در حوزههای مختلف جامعهشناسی بهویژه در غرب و طرح و پیگیری مسائل کودکان، بررسی و نقد نظریههای جامعهشناسی در این خصوص و از همه مهمتر، رشد ساختار و توسعه دولت، رفاه اجتماعی و افزایش خدمات و تأمین اجتماعی و بهداشت و درمان از یکسو و کاهش نرخ مرگ و میر اطفال و افزایش متوسط طول عمر و امید زندگی از سوی دیگر، جوامع مدرن بهویژه جوامع اروپایی شمالی و آمریکای شمالی را با کاهش نرخ زاد و ولد رو به رو ساخت. همزمان با این امر پدیده سالخوردگی به یکی از مسائل عمده جمعیتی و اجتماعی این جوامع مبدل شد. از طرفی با توجه به نرخ رشد منفی و یا بسیار اندک جمعیت در این جوامع، مسئله پویایی و ادامه حیات و بقای این جوامع انسانی در صدر توجه قرار گرفته و بنابراین کودکان به عنوان سرمایه انسانی و فرهنگی برای تداوم تمدنی جوامع مورد توجه قرار گرفت .
در دنیای امروز، تحولات ساختار خانواده نیز از دیگر مواردی است که زمینهساز توجه ویژه به مقوله کودکی شد؛ بهطوریکه خانواده با جایگزین کردن شکلهای دیگر اقتصاد، انسان معاصر را از وابستگی به زمین، از شکل گسترده خانواده به شکل هستهای در دنیای مدرن تغییر ساخت و کارکرد داد. از طرفی با تحولات ناشی از جامعه مدرن و مدرنیته در مرحله دوم آن، فردیتسازی در برابر جهانیسازی چنان رو به گسترش نهاده است که در ساختار خانواده، این کودکان و نه خانواده هستند که در انتخاب پدر، مادر، خواهر و برادر خود نیز اختیار عمل دارند. کودکی در برابر یک دوره از زندگی، یک شکل ساختاری خاصی را تشکیل میدهد که کودک هم در آن زندگی میکند و هم مقوله یا بخشی از جامعه است. «پرداختن به نقش و جایگاه آن در دنیای مدرن، که آمیخته یک ساختمان اجتماعی است فراتر از طبقه، جنسیت و قومیت آن هم در فرآیند کنش اجتماعی تفسیر شده به عهده جامعهشناسی کودک است که با مفهوم کودکی به عنوان یک پدیده اجتماعی نگریسته و آن را واکاوی کند».
ادامه دارد …