یاد پهلوان بکتاش در همدان

*وصال جواهری

مراسم بزرگداشت پهلوان «مهدی بکتاش» روز جمعه ۲۲ مهر ۱۴۰۱ برگزار شد. این مراسم ابتدا از سر مزار آن زنده‌یاد با سخنرانی «مسعود میدانچی» آغاز شد و سپس مردم به همراه فرزندان مرحوم به زورخانه (یادمان) شهید همه‌کسی رفتند تا یاد آن پهلوان را در خاستگاه پهلوانی گرامی بدارند.

میدانچی؛ نویسنده و پژوهشگر بر سر مزار پهلوان بکتاش با خوانش این شعر

یَلی بود آن سَروَرِ ارجمند                   «شکوهش چو الوند بود و سهند

به بالا همانند سهراب گُرد                   ز پیکار می‌گفت و پا می‌فشرد

که باید برانداخت بیخِ بَدی        سَراپا همه فَرهِ ایزدی

دلیری همه عمر ایران‌پرست                دِرَفش گرانقدر ایران به دست

چو کوهی گران بود در سنگرش» که در راهِ ایران چه اَرزَد سَرَش ادامه داد: پهلوان مهدی بکتاشی، معرف همه عزیزان هست. وی فرزند پهلوان حاج عبدالعلی بکتاشی، قهرمان مبارزه با قوای متجاوز روسیه تزاری، در جنگ جهانی اول بود. از چنان شیرمردی، چنین پهلوانی شایسته پرورش یافت. پهلوان بکتاش در عمر پربرکت نود و هشت ساله‌اش همواره در خدمت این جامعه بود. بارها و بارها شاهد این بودم که شبانه از تهران به همدان می‌آمد تا بتواند برای شهرمان، مفید و موثر واقع شود. حتی در این رفت‌و‌آمدها یک بار برایش تصادف سنگینی رخ داده بود. وی یکی از دوستان نزدیک «نصرت ا… بالاخانلو» شهردار سابق و نماینده مردم همدان در مجلس شورای ملی بود و به عنوان رئیس ستاد انتخابات جناب بالاخانلو فعالیت می‌کرد و در تمام دوره نمایندگی با او همراه و هماهنگ بودند.

میدانچی در ادامه افزود: اشاره‌ای دارم به بعضی از ابیات که «پهلوان بکتاش» در مجالس و محافل با شجاعت و صلابت ایراد می‌کرد:

قَدی که بهرِ خدمتِ مردم عَلَم شود                  بهتر ز قامتی که به محراب، خَم شود

ـــــــــ

سعدی دو چیز می‌شکند قدرِ مرد را                 تصدیقِ بی‌وقوف و سکوت وقوف‌دار

ـــــــــ

به هوش باش، دلی را به سهو نخراشی              به ناخُنی که توانی گره‌گشایی کرد

سخنم را به پایان می رسانم با شعاری که ایشان همیشه سر می دادند: «مرگ بر جهل »

روانش شاد و راهش پر رهرو باد

رفت و یک تن رفت و چون یک کوه رفت             رفت و تنها رفت و یک انبوه رفت

پهلوانان باستانی‌کار

در مراسم بنای یادمان شهید همه‌کسی، ابتدا «حسن همه‌کسی» مدیر این ورزش‌خانه متن کوتاهی را درباره پهلوان بکتاش قرائت کرد. او گفت: اندیشمندان و پژوهشگران حامی مردم از دو دیدگاه پهلوانان را مورد بررسی قرار داده‌اند؛ یکی از دیدگاه تربیتی و نقش پرورش خاندانی، دوم تأثیرپذیری اجتماعی پهلوانان که از دو گود برخاستند؛ یک گود ورزش و زورخانه و دوم گود سیاست. همه پهلوانان و بزرگان در راه مردم تلاش‌های بسیار کردند. این بزرگان قهرمان آزادی و آزادگی هستند. آنان سر در راه تاریخ باخته و فرش تاریخ را به خون ارزنده خویش رنگین کردند. قهرمانانی همچون قائم مقام فراهانی، امیرکبیر و مصدق از این دست افرادند.

همه‌کسی در ادامه گفت: همچنین از گود ورزش  و زورخانه پهلوانانی سر برافراشتند. پهلوانانی همچون پوریای ولی، حسن رزاز و تختی و تک ستاره گود ورزش و سیاست پهلوان حاج مهدی بکتاش که همگی از گود زورخانه به بار آمدند.

زندگی پهلوان بکتاش

او با اشاره به شخصیت پهلوان بکتاش توضیح داد: وظیفه خود می‌دانیم همان‌طور که پیامبر اسلام فرمود: «بزرگان خود را به نیکی یاد کنید»، در این گرامی‌داشت، یاد و خاطره جوانمردان و بزرگان ایران زمین را گرامی بداریم. پهلوان بکتاش شخصیتی بود که در مقابل دشمنان و عیاران سر خم نکرد تمام طول عمرش را با عزت گذراند و در گذر زندگی نماد شرافت بود. امروز مفتخریم بزرگداشت پهلوانی را جشن می‌گیریم که یکی از چهره‌های ملی محسوب می‌شود.

همه‌کسی در ادامه گفت: ورزش‌خانه منزل راه عزت و سربلندی آزادی و آزاده‌خواهی است و تلاش در مقابل استبداد و زورگویی است. امروز در بزرگداشت مردی هستیم که از آخرین افراد مکتب پهلوانی بود. خمیرمایه درونی او از جوانمردی بود و این خصوصیات را از پدرش حاج «عبدالعلی بکتاش» به ارث برده بود. مردی که در جنگ جهانی اول روس‌های متجاوز را از همدان فراری داد. پهلوان بکتاش همواره حامی حق و حقیقت بود. اگرچه پهلوان بکتاش زنده نیست، اما به‌نام زنده است. روانش شاد، فرزندانش سربلند.

یاد پهلوانان

در ادامه برنامه، هنرمندان همدانی به خوانندگی «علی‌اکبر شفاعتی» و تنبک «احسان میرزایی» و تار «سلیمانی» برنامه‌ای را برای شرکت‌کنندگان در مراسم بزرگداشت پهلوان بکتاش اجرا کردند. «هوشنگ جمشیدآبادی» پژوهشگر تاریخ و فعال اجتماعی سخنران بعدی مراسم بود که در قسمتی از سخنرانی‌اش گفت: درود بر شما ورزشکاران و دوستدارن ورزش باستانی با آئین پهلوان. ورزش باستانی با آئین پهلوانی پیشینه تاریخی در ایران دارد. قدمت این ورزش برمی‌گردد به زمانی که قوم آریایی شکل تازه به خود می‌گرفت. این ورزش شکل حماسی و رزمی داشت. ایرانیان وقتی می‌بایست خود را در برابر حوادث و اتفاقات توانایی بخشند به این ورزش روی می‌آوردند و این است که زندگی و عمر پهلوانان بزرگ‌ترین آثار منظومه‌ پهلوانی مانند شاهنامه به وجود آورده و مردم ایران از ماجرا و خاطره‌های این پهلوانان همیشه قدردانی کرده‌اند. نام پهلوانان بزرگ ایرانی در تاریخ ایران درج شده است.

این پژوهشگر تاریخ افزود: این ورزش پس از حمله عرب به ایران تا حدود یکی، دو قرن به شیوه زیرزمینی انجام می‌شد تا این‌که زمان سامانیان دوباره به میدان آمد. شاه‌های زیادی از ایران مانند نادر شاه و کریم خان زند همگی پهلوان بودند. در صد سال اخیر پهلوانان زیادی از ایران برخاستند. یکی از برجسته‌ترین این افراد پهلوان بکتاش است.

جمشیدآبادی در ادامه گفت: من در کتاب «خاطره‌های گمشده» از کسانی که در این تاریخ سهیم بودند نام بردم یکی از این افراد پهلوان بکتاش است که قسمت‌های کوتاهی مربوط به پهلوان را برای شما می‌خوانم: «پهلوان سالخورده دیگر نیست، هیبت دیگر آن‌چنان نیست که دستانش رخصت یابند و بروند. او را بیاورند و ما را جز این نیست که بر او دلیل بجوئیم و با آهی دردناک نبود او را پاسخ دهیم و سوگوار شویم آن روز که تندرست بود و سرفراز بود با شادی بسیار برمی‌آمدند همدگر را بغل کرده دست بر بازوهای یکدگر می‌بردند».

او در ادامه گفت: در جشن‌هایی که به مناسبت ورزشی برگزار می‌شد جوانان این شهر بکتاش را بلند می‌کردند و به طرز شایسته‌ای از او تقدیر می‌کردند. اما امروز گرداگردش ورزشکاران دیروز پیکر خاموش او را به سوی گودال رزم می‌برند تا واپسین بزرگداشت را جای آورند. او از رده نخستین کسانی بود که از تندباد زمستانی زنده مانده و دسخوش مرگ نشده بود.

پیام وطن‌دوستی پهلوانان

در ادامه برنامه «حسین لقمانیان» نماینده مردم همدان در دوره ششم مجلس در وصف پهلوان بکتاش گفت: امروز که من در این‌جا بودم محتوای تمام سخنان پهلوانی بود. من به عنوان کسی که پهلوان را دیده و می‌شناختم، متوجه شدم که چه عظمت و مقاومتی در پشت زندگی او بوده است. مورخان و پژوهشگران یک چیز را دائم تکرار می‌کنند که «اگر می‌خواهید تاریخ را بشناسید کلمات را ریشه‌یابی کنید». وقتی به کلمه پهلوان نگاه می‌کنید، متوجه می‌شوید، کسانی که در گذشته از استان‌های مرزی ایران دفاع می‌کردند مردمان ورزیده و اصیلی بودند. می‌توانستند از استان‌های مرزی دفاع کنند، از استان‌های مرکزی و اصلی که به آن‌ها پهله می‌گفتند، کسانی را می‌فرستادند که بزرگ بودند و این کلمه پهله پسوندی دارد به نام «بان» که می‌شود پهلوان فردی که از مردمش محافظت می‌کند نام پهلوان با مردم و سرزمین جوش خورده و نمی‌شود کسی پهلوان باشد، اما ملی نباشد.

لقمانیان در ادامه افزود: چیزی که این پهلوانان برای ما به ارث گذاشتند، این بود که ملی باشید، استقلال کشور را از یاد نبرید. من به شما می‌گویم که پهلوانان به ما پیام می‌دهند که ای مردم بمانید و از سرزمین خود دفاع کنید. همواره از حقوق خود دفاع کنید و همواره مدافع حقوق ملت و مردم باشید و می‌بینیم که پهلوانان اصیل و ریشه‌دار هنوز در این مسیر هستند و یکی از کسانی که من دیدم و از او درس گرفتم پهلوان بکتاش بود.

او در ادامه گفت: ببینید در گذشته چه تهاجم‌هایی به مردم ایران شد که پهلوانان به کمک مردم آمدند پرفسور حسن امین می‌گوید: «تمام شخصیت‌های برجسته، تمام پهلوانان برآمده از فرهنگشان‌ هستند»، درست می‌گوید. حکومت برای رفاه ملت می‌آید نه برای این‌که جلوی مردم را بگیرد. من به شما می‌گویم تمدن ما تمدن باز است. یک جهان‌بینی باز و یک اندیشه‌پردازی عالی در کشورمان وجود دارد. ما در تمامی مذاهب کشور افراد باسواد و برجسته‌ای داریم، اما امروزه که کشورمان را به روی ما بستند و راهی نداریم. این نشان از مدیریت غلط کشور می‌دهد. اگر کشور ما همچنان در این دیوار بماند دچار عقب‌ماندگی می‌شود. ما باید با تمام دنیا تعامل داشته باشیم.

لقمانیان در پایان گفت: زمانی که ما هنگام انقلاب شعار می‌دادیم «استقلال، آزادی» چه اتفاقی برای استقلال ما افتاد؟ استقلال ما امروزه مخدوش شده، آن چیزی که مردم ما برای آن جان دادند از دست رفته است. اگر استقلال نباشد آزادی معنی ندارد. ملت چگونه به وجود می‌آید؟ مردم، ملت و ملیت با همین احساس همبستگی و کنار یکدیگر بودن به وجود می‌آید. پهلوانان همچون آینه‌های صیقل‌داده‌شده‌ای هستند که مردم می‌توانند خود را در آن ببینند.

در ادامه مراسم  بزرگداشت پهلوان بکتاش، میهمانان به سالن غذاخوری رفتند و در این بخش نیز منصور جمشیدآبادی از شاعران مطرح همدانی قطعه شعری را به یاد پهلوان بکتاش خواند. سپس …..بکتاش فرزند پهلوان بکتاش درباره جایگاه و فعالیت‌های پدر گفت. او گفت: پهلوان بکتاش یک میهن پرست واقعی بود. او دلباخته همدان بود و هرگاه احساس می‌کرد مردم همدان به او نیاز دارند به زادگاه خود باز می‌گشت. پهلوان بکتاش به ما نیز سفارش کرد در کنار مردم استان باشیم. و من هم به وصیت او سالها در این شهر فعالیت کرده ام. بنیان گذاشتن شهرک الوند و عملیات عمرانی گوناگون در این شهر از جمله فعالیت‌های من بود.