اگر هگمتانه ثبت جهانی شود…

*مینا ساکی

این روزها مهم‌ترین مسئله شهر همدان، جهانی‌شدن هگمتانه است که بسیاری از مردم و مسئولان در این مسیر تلاش می‌کنند. همدان شهری مملو از آثار تاریخی بوده که مردم همدان باید در معرفی آن به جهانیان بکوشند. مرکز تاریخی این شهر در آستانی ثبت جهانی است. تپه هگمتانه به عنوان میراث جهانی بیشترین تأثیر را بر اقتصاد شهر گذاشته و باعث توسعه گردشگری و جذب گردشگر می‌شود. تعدادی از چهره‌های شاخص فرهنگی، هنری و علمی همدان در این پرونده ویژه از اهمیت ثبت جهانی هگمتانه می‌گویند.

*محمد بقایی ماکان

*نویسنده و پژوهشگر

بر کسی پوشیده نیست که ایران یکی از کهن‌ترین سرزمین‌های جهان است و به همین سبب دارای ارزش‌های بسیاری به لحاظ مدنی، فرهنگی، هنری و علمی است که در طول تاریخ هزاران ساله‌اش شکل گرفته است.

خیام در یک رباعی می گوید:

زنهار قدم به خاک آهسته نهید/ کان مردمک چشم نگاری بوده است

به واقع در سرزمین ایران که به عبارتی دیگر می‌شود آن را مرز پرگهر نامید، به سبب همان ارزش‌های فرهنگی که در همه جای خاک کشور ایران قرار گرفته است، باید آهسته راه رفت که مردمک چشم نگاری اندیشمند، ادیب، هنرمند و متفکر نهان است.

ما چنین ویژگی را در همه جای ایران می‌بینیم، اما در برخی مناطق آن از جمله در همدان و به‌خصوص در هگمتانه، بسیار برجسته‌تر و مشخص‌تر است.

چنان‌که همه می‌دانند؛ هگمتانه ریشه تاریخی این سرزمین است و درخت تناور فرهنگ و مدنیت ایران از آن ریشه تغدیه می‌کند که هم‌چنان پربار، حاصلخیز و سرسبز است. بر این اساس می‌شود گفت که هر ایرانی، همدانی است؛ زیرا از آن ریشه تغدیه می‌کند و هرکس که به خواست دل در این کشور همدانی نیست، می‌شود گفت که ایرانی واقعی نیست.

الوند در کنار همدان نشانه غرورآفرینی است که مبین توانمندی، سنگینی و وقار برآمده از فرهنگ ایران است به طوری‌که متفکر پرآوازه دنیای اسلام، علامه «اقبال لاهوری» گرچه در دامنه بلندترین و سنگین‌ترین برآمدگی جهان می‌زیست، اما برای این‌که عظمت و سنگینی چیزی را به مخاطب خودش القا کند، الوند را مثال می‌زند. می‌گوید:

زمین به پشت خودش الوند و بیستون دارد/ غبار ما است که بر پشت ما گران بوده است.

در مجموع هگمتانه باشکوهی که الوند بر آن سایه افکنده است، تمامی چشم‌ها را در مرز پر گهر به سمت خود معطوف کرده و این را نشان می‌دهد که در زیر این خاک دستاوردهای بسیار غنی و ارزشمندی وجود دارد که اگر به درستی کندوکاو شود، بسیاری از زوایای تاریخ کهن این کشور روشن خواهد شد؛ از جمله کندوکاوی که در سی سال اخیر در محوطه هگمتانه صورت گرفته است. بخشی از یک شهر از دل خاک بیرون آمده و نشان دهنده این است که مردم در آن ایام در چه شرایطی به سر می‌بردند.

هگمتانه حدود ۵۵۰ سال پیش از میلاد به دست کوروش می‌افتد و از اختیار سلسله ماد خارج می‌شود و در دست سلسله هخامنشی قرار می‌گیرد. کوروش به همدان از لحاظ عواطف ملی و قومی علاقه داشته است؛ زیرا مادرش از این شهر بوده، بنابراین او حلقه اتصال بین دو سلسه ماد و هخامنشی بود.

لازم به ذکر است اقوامی که در این منطقه زندگی می‌کردند، از اصیل‌‌ترین و برجسته‌ترین اقوام ایرانی در بین تمامی مردم سرزمین هستند. آن‌ها از منطقه شمال غربی ایران کنونی به سوی همدان کنونی و جنوب ایران روی آوردند که قومی به نام پارسوا بودند و وقتی به سمت غرب ایران حرکت می‌کنند، بخش عمده‌ای از آن‌ها در همدان ساکن می‌شوند و در حقیقت آن چیزی را که پیش از دوره ماد ها به جا مانده بود را تکمیل و بازسازی می‌کنند و امیدوارم که کندوکاو حساب‌شده‌ای در این منطقه صورت بگیرد و همان‌طور که عرض کردم قسمت‌های مبهم و نامعلوم تاریخ ایران روشن شود.

*محمدابراهیم زارعی

*عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا

هر اثری که به عنوان میراث جهانی ثبت می‌شود، از اهمیت خاصی در سطح جهان برخوردار است و مورد توجه و حمایت جهانیان قرار می‌گیرد. افکار عمومی جهان پشتیبان حفاظت از مجموعه‌های تاریخی است. همراهی با کسانی که از طرف یونسکو به ایران به عنوان کارشناس و ناظر سفر می‌کنند، باعث می‌شود تا فرهیختگان و افرادی که به میراث تاریخی علاقه‌مند هستند، به این شهر سفر کنند. مسافران باعث ایجاد درآمد در شهر خواهند شد و مردم می‌توانند باتوجه به این موضوع در اقتصاد خود پیشرفت چشمگیری داشته باشند.

موضوع ثبت جهانی باعث می‌شود تا مسئولان آگاه شوند و در حفاظت از این مجموعه بکوشند. در رابطه با ثبت جهانی آثار تاریخی کشور، وظیفه مسئولان همکاری و جلب اعتماد مردم است. مردم همدان در بحث حفاظت و نظافت آثار باید دقت ویژه‌ای داشته باشند. افرادی که در حوزه‌های فرهنگی مشغول هستند باید به سایر افراد آموزش دهند. دانش‌آموزان در دوران دبستان باید از این موضوعات مطلع شوند و از آثار تاریخی بازدید کنند.

در بسیاری از شهرهای باستانی دیگر سکونت وجود ندارد اما همدان هنوز شهری زنده و پایدار است. تداوم این شهر حدود سه هزار سال بوده و نشان می‌دهد این شهر همیشه حیات داشته که این نکته بسیار مهمی است. مردم همدان بدانند در جایی زندگی می‌کنند که از یک پیشینه شهری بسیار کهن برخوردار است. آثار ساختمانی مجموعه هگمتانه هم به لحاظ آثار تاریخی و هم شهرسازی بسیار قابل توجه است.

*امیرشهاب رضویان

*سینماگر همدانی

بخش عظیمی از تپه هگمتانه متعلق به ارامنه همدانی بود و این تپه از قدیم‌الایام نماد همزیستی ادیان مختلف بوده است و پس از گذشت سال‌ها از آن تپه فقط معدودی ساختمان باقی مانده؛ کلیسای حضرت مریم، کلیسای گریگوری استپان، حمام ارامنه و مدرسه‌ای که به موزه هگمتانه مبدل شد.

تپه تاریخی هگمتانه شهری است که از زیر خاک بیرون آمده و مسقف شده و مکان بسیار زیبایی برای بازدید کودکان، نوجوانان و حتی بزرگترها است که از آن بازدیده کرده و گوشه‌ گمشده‌ای از تاریخ شهر همدان را ببینند. همدان سه هزار سال مدنیت دارد. طی این سه هزار سال مردم در این شهر ساکن بوده و زندگی می‌کردند و هرگز این شهر تاریخی خالی از سکنه نشده است.

در کنار این تپه تاریخی، تپه مصلی نیز وجود داشته که بالای آن قلعه بزرگ و زیبایی وجود داشت که متأسفانه در زمان جنگ تحمیلی بنا به دلایل نامعلوم تخریب شد.

طی ۶۰ سال گذشته تعداد زیادی از بناهای تاریخی شهر همدان نابود شدند، اما می‌توان همین تعداد اندک بناهای تاریخی را حفظ کرد و از طریق آن‌ها صنعت گردشگری شهر همدان را توسعه بخشید. از این طریق می‌توان برای تعداد زیادی از جوانان بیکار همدانی تولید اشتغال کرد. از طرفی در کنار رونق اقتصادی حاصل از این صنعت، فرهنگ‌های مختلفی نیز وارد شهر همدان می‌شوند. نمونه این کار سال‌های سال است در شهرهای اصفهان، شیراز و کاشان اتفاق افتاده و در کنار حفظ و نگهداری از آثار ارزشمند تاریخی خود، برای صنعت گردشگری نیز اهمیت زیادی قائل هستند.

این روزها پرونده ثبت جهانی هگمتانه در یونسکو در دست بررسی است. این پرونده شامل تپه هگمتانه که قدمت آن به دوران مادها، هخامنشیان و اشکانیان بازمی‌گردد، بازار مسقف همدان که در دوره اسلامی و با سقف‌های طاق ضربی و آجری ساخته شده و میدان مرکزی شهر که در زمان پهلوی اول ساخته شده است، می‌باشد، میدان مرکزی همدان که شامل سایت موزه بوده و حول آن ۱۲ گنبد تاریخی وجود دارد و شش خیابان نیز از آن منشعب شده‌اند و همچنین خیابان بوعلی و آرامگاه بوعلی سینا نیز قسمتی از این پرونده هستند.

از مدیران شهری درخواست می‌کنم که دیگر اجازه ندهند هیچ‌یک از آثار تاریخی و ارزشمند شهر همدان، به بهانه‌های مختلف تخریب و نابود شوند. من از تمامی دست‌اندرکاران درخواست می‌کنم که از این فرصت به دست آمده نهایت استفاده را ببرند و تمامی تلاش خود را به کار ببندند تا هگمتانه ثبت جهانی شود و از این طریق نام نیکی از خود به یادگار بگذارند؛ زیرا شاید دیگر هرگز فرصتی برای شهر همدان و تپه تاریخی هگمتانه به‌وجود نیاید.

شهر همدان ظرفیت‌های خیلی خوبی برای حفظ و نگهداری و اشتغال‌زایی دارد و میراث فرهنگی یکی از مهم‌ترین زمینه‌هایی است که می‌توان از آن برای بهبود شرایط فرهنگی و اقتصادی شهر همدان کمک گرفت.

*قاسم زارع

*بازیگر همدانی

وقتی وارد همدان می‌شوی، تابلوی خوش‌آمدگویی به مسافران (به پایتخت تاریخ و تمدن ایران خوش آمدید) را می‌بینی؛ این شعار بسیار بزرگ بوده به طوری که به وسعت خود تاریخ است.

تپه هگمتانه اگر ثبت جهانی شود، طبیعتا جهانگردان در کره‌زمین به مکانی که یونسکو معرفی کرده می‌روند. این بهترین فرصت است تا مسئولان پیگیر این اتفاق بزرگ باشند که هم به نفع مسئولان و هم به نفع شهروندان است. پس از ثبت جهانی جذب گردشگر افزایش می‌یابد و این موضوع مستلزم زیرساخت‌هایی است که باید صورت بگیرد. شهروندان همدانی باید نسبت به این اتفاق جهانی آگاه باشند.

*علی عطایی

*بازیگر سریال گیل‌دخت

تپه هگمتانه، تاریخ و تمدن ایران است؛ تاریخی که افتخار ما و آبروی ایران است. خبر خوب این روزها موضوع ثبت جهانی شدن هگمتانه است. این کار باید خیلی زودتر از این انجام می‌شد. مسئولان درحال پیگیری هستند، اما امیدوارم بیشتر از این کمک کنند تا این شهر و این تاریخ به ثبت جهانی برسد.

*فرهاد فرزانه

*معاون سابق امور عمرانی استانداری همدان

اگر قرار باشد همدان آینده خودش را بسازد و وضغیت اشتغال آن بهتر شود، به غیر از گردشگری چه اولویت دیگری می‌تواند داشته باشد؟

تا به امروز تاریخ هیچ شهری به اندازه همدان دارای این عظمت نبوده و نیست. در گذشته تعدادی شهر تاریخی بودند که اکنون وجود ندارند. همدان شهری است که از ابتدا به عنوان شهری متمدن شکل گرفته است و با تمام فراز و فرودهایی که به خود دیده، همچنان به حیات‌اش ادامه می‌دهد. شهرهای کمی وجود دارند که مانند همدان با کیفیت باشند.

پیشینه استقرار در این منطقه به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد که البته مادها درهزاره اول پیش از میلاد اولین حکومت یک‌جانشین ایران را در هگمتانه پایه گذاری کردند و در دوران هخامنشیان واشکانیان به اوج رسید. در میان تمام اتفاق‌هایی که افتاده، داستان‌هایی هست که می‌تواند هویت تاریخی و گردشگری همدان را غنا بدهد و به رونق این صنعت کمک کند و در نتیجه وضعیت مردم را بهتر کند.

ما تاریخی داریم که مذاهب مختلف سالیان سال در کنار هم بودند و چندین قرن، همدان پایتخت ایران بوده است. بهتر است که آن را به ثبت جهانی برسانیم تا همدان به رسمیت شناخته شود. همدان این توانایی را دارد که همراه با تلاش های صورت گرفته، در ثبت جهانی جا بگیرد و آن زمان، آغاز یک راه جدید و آینده درخشان برای همدان است.

*محمد ذوالنوری

*آهنگساز و مدرس موسیقی

با ثبت جهانی هگمتانه، اولین کسانی که سود می‌برند، مردم هستند. اگر ما قدر این بناها را ندانیم، پس چه کسی برای آن‌ها ارزش قائل می‌شود؟

هگمتانه تا به امروز حفظ شده و زین پس هم باید بیشتر به آن بها داده شود. مردم باید برای انجام کاری که در معیشت آن‌ها تأثیر می‌گذارد، بکوشند. اگر هگمتانه ثبت جهانی شود، سود بسیاری برای شهروندان دارد. گردشگران از تمام دنیا می‌آیند تا از تاریخ همدان، مکانی که جز اولین‌ها بوده و مدنیت و تاریخ بسیار قوی‌ای داشته است، استقبال کنند.

همان‌طور که مقبره بوعلی‌سینا و باباطاهر گردشگران را جذب می‌کنند و بسیاری از انسان‌ها علاقه دارند که از آن‌جا دیدن کنند، مهم است که آثار تاریخی دیگر نیز این‌چنین باشد. تمامی آثار در دنیا با ثبت جهانی شناخته می‌شوند. جذب گردشگر باعث ایجاد درآمد مردمان همدانی می‌شود.

مراوده با تمام کشورهای دنیا بر فرهنگ‌ها تأثیر دارد و ما بسیار چیزها از یکدیگر یاد می‌گیریم. حفظ و معرفی کردن این بناها بسیار مهم است و شهروندان باید در این راستا بکوشند و زمانی که دیگران راجع به همدان می‌پرسند، با افتخار از بناهای شهرمان بگویند.

*محمدسعید ایزدی

*عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا

تپه هگمتانه مجموعه فاخری است که ارزش آن فراتر از مقیاس ملی است و امیدواریم فرایند ثبت جهانی آن هر روز پیگیری شود و به نتیجه نهایی برسد. ثبت جهانی این مجموعه ارزشمند از ابعاد مختلفی قابل توجه است. نکته مهم این است که ما توانستیم یادگار گذشته خود را که در لایه‌های مختلف تاریخی در دوران مختلف تاریخی جمع‌آوری شدند و چنین اثری را به وجود آوردند، به جهان و جهانیان معرفی کنیم.

ثبت جهانی هگمتانه و آن‌چه‌که همیشه درخصوص تاریخ و تمدن خود می‌گوییم، می‌تواند باعث افتخار ما باشد. همچنین ثبت جهانی این امکان را برای ما فراهم می‌کند که بتوانیم مبلغ پیشینه و تاریخ و تمدن خود باشیم. توجه مسئولان و متولیان به ارزش‌های این اثر، نکته حائز اهمیت در ثبت جهانی مجموعه هگمتانه است؛ بنابراین طبق دستورالعمل‌های بین‌المللی، مراقبت و حفاظت از آن تحت این چهارچوب‌ها قرار می‌گیرد و دست‌اندازی به حریم و عرصه اثر به حداقل خواهد رسید. لذا برخورداری از این چهارچوب‌های حقوقی می‌تواند کمک شایانی به حفاظت از این مجموعه ارزشمند کند.

تپه هگمتانه افتخار همه ما همدانی‌ها است که مقیاسش فراتر ازهمدان و در مقیاس ملی و جهانی است؛ اما شاید ما شهروندان همدانی نیز شناخت درستی از این مجموعه تا به امروز نداشتیم و ممکن است حتی پای خود را در هیچ کدام از این آثار به جا مانده و حفاری‌هایی که انجام شده نگذاشته باشیم.

شاید این اتفاق بتواند ذهن ما را روشن کند و بار دیگر به سمت مکانی که متعلق به همه ما است دعوت کند و این حس تعلق است که میتواند بزرگترین پشتوانه حفاظت از این مجموعه باشد. حفاظت از این مجموعه وظیفه همه ما بوده و این وظیفه، راه حلی جز آشنایی ما و پشتیبانی کردن ما از آن ندارد.

*مهشید صحی‌زاده

*مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه معماری

درحال حاضر اقتصاد ملک‌محور، اولین دشمن  و آفت تاریخی ما در ایران شده است. اولین تأثیر ثبت جهانی کندکردن این روند است. میدان نقش جهان اصفهان با وجود این‌که ثبت جهانی شده، نتوانسته  به‌طور کامل جلو این روند را بگیرد، اما پیشرفت آن را بسیار کند کرده و باعث ایجاد واکنش از سوی مردم شده است.

نه تنها تپه هگمتانه بلکه کل محدوده بافت تاریخی همدان قابلیت‌هایی دارد و این می‌تواند تأثیر زیادی بر توسعه اقتصاد شهر بگذارد. بسیاری از گردشگران بین‌المللی با توجه به فهرست میراث جهانی، شهرهای مقصد گردشگری را انتخاب می‌کنند و این موضوع توانایی‌های بسیاری به لحاظ جذب منابع و گردشگر دارد.

راه توسعه پایدار از بازار زمین و املاک نمی‌گذرد بلکه از مسیر گردشگری می‌گذرد. در شهری مانند اصفهان در دهه ۵۰ شمسی درآمد گردشگری طوری بود که مردم نیازی به کشاورزی نداشتند. اگر آن زمان در زمینه گردشگری سرمایه‌گذاری می‌کردند، اکنون وضعیت بی‌آبی بر اقتصاد آن‌ها تأثیر نداشت. درباره همدان هم این توانایی کمتر از اصفهان نیست. همدان علاوه بر ظرفیت تاریخی، جذابیت طبیعی بی‌نظیری دارد. چطور ممکن است که ما از چنین وضعیتی در توسعه اقتصادی استفاده نکنیم؟ این ثروت فقط برای مردم همدان نیست، بلکه برای تمام ایرانی‌ها است.

نشانه نبوغ تاریخی خلاقانه را می‌توانید در این بافت ببینید و ما به سوداگران زمین و املاک اجازه می‌دهیم تک بناها را از بین ببرند. بنای با ارزشی مانند خانه نراقی از بین رفته و هیچ چیزی از آن باقی نمانده است. سی سال پیش در پروژه‌ای، بیش از صد خانه شناسایی شد و می‌توان گفت اکنون حتی ده خانه هم باقی نمانده است.

مردم همدان و تمام کسانی که دلشان می‌خواهد این شهر را توسعه یافته و با رونق ببینند، باید دست به دست هم داده و حمایت کنند. نه تنها مانعی در برابرش ایجاد نکنند بلکه تا می‌توانند پشتیبانی کنند و به عنوان یک خواست بسیار جدی از مسئولان و مدیریت شهری بخواهند که پرونده ثبت جهانی را جلو بی‌اندازند و تا جایی که می‌توانند به تصریح ثبت جهانی کمک کنند؛ چون به طور قطعی بر اقتصاد شهر تاثیر می‌گذارد.

*رابعه مدنی

*بازیگر همدانی سینما و تلوزیون

ثبت جهانی هگمتانه افتخار بزرگی برای شهر همدان است. تاریخ و تمدنی که وجود دارد از شهر همدان شروع شده و اولین پایتخت ایرانی‌ها همدان بوده است. من به یاد می‌آورم در دوران جوانی‌ام همه می‌گفتند در دانشگاه بهترین دانشجوها همدانی هستند. امیدوارم هگمتانه به ثبت جهانی برسد و سبب افتخار آبادی بیشتر همدان شود. در آن زمان همدان، مرکز توریست خواهد شد.

*محمدحسن شهیدی

*نویسنده پیشکسوت همدانی

تمام دوران کودکی و دبیرستان من در همدان بوده و اگرچه سالیان درازی است که در همدان زندگی نمی‌کنم، اما دل من با همدان است. من هم علاقه‌مند هستم که ثبت جهانی صورت بگیرد و میراث فرهنگی همدان در جهان ثبت جهان ثبت شود.

پس از به ثبت رسیدن هگمتانه، بر مبنای دستورات و تبلیغاتی که صادر شده است، تعداد گردشگرانی که قصد سفر به همدان را دارند، افزایش پیدا می‌کند. مسئله مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که شهر ما نیازمند آماده سازی برای زیرساخت‌های جذب گردشگر است. باید پرسید که آیا اگر ۱۰ هزار نفر تصمیم بگیرند برای تابستان به همدان سفر کنند، زیرساخت‌های اقامتی شما آماده است؟ پلیس گردشگری دارید؟ شما چه تعدادی نیرو آماده کردید که این ۱۰ هزار نفر را راهنمایی کنند؟ آیا نیروها آموزش‌های لازم را دیده‌اند؟

گردشگران بدون تبلیغات هم علاقه‌مند سفر کردن به همدان هستند. یادم هست ۶۰ سال پیش که دانش‌آموز بودم با دوستانم یک راهنمای کوچک برای گردشگران درست کرده بودیم. آن‌ها را بالای سینما تاج در هتل نادری اقامت می‌دادیم و با تعداد محدودی می‌توانستیم با زبان انگلیسی یا فرانسه ارتباط برقرار کنیم. اگر برای گردشگر مشکلات زبان و معرفی فرهنگی پیش بیاید، تعداد آن‌ها کاهش خواهد یافت. گردشگران کسانی هستند که سفیران شما می‌شوند و تبلیغات منفی یا مثبت دارند.

*رضا بنفشه خواه

*بازیگر سینما و تلوزیون

از خبر ثبت جهانی هگمتانه بسیار خرسند شدم. این موضوع می‌ تواند یک امتیاز مثبت برای مردم همدان و تمام مردم ایران باشد. باعث افتخار است که هگمتانه به جهان معرفی شود و همه از جاذبه‌های گردشگری این شهر تاریخی بازدید کنند.