پژوهشگر همدانی برای همدان‌نامه می‌گوید:
تاریخچه سبزه‌میدان

*حسین زندی

*خبرنگار

سبزه‌میدان همدان در مرکز شهر و در ضلع غربی میدان مرکزی همدان واقع شده است. این بازارچه کوچک، یک راه دسترسی از میدان مرکزی و راسته زغالی‌ها و دو راه نیز از خیابان باباطاهر دارد. این بازارچه به مانند میدانی به راسته بازارهای اطراف راه دارد و در نهایت به راسته شیشه‌برها (شیشه‌گرها) می‌رسد. پیشینه این بازارچه هم‌پای بازار تاریخی همدان است؛ اگرچه تاریخچه‌ای مجزا از این نقطه از بازار وجود ندارد، اما نشانه‌های به‌جا مانده از گذشته نشان از روزگار پر پیچ و خم این بازارچه دارد.

میدان سبزی

«عباس زند» پژوهشگر تاریخ محلی با اشاره به تاریخچه این بازار می‌گوید: سبزه‌میدان در زمان قبل از انقلاب به نام «میدان سبزی» شهرت داشت. بار میوه و سبزیجات از میدان بار قدیم خریداری و در میدان سبزی به فروش می­‌رسید.

او در خصوص تاریخچه میدان بار قدیم همدان توضیح می‌دهد: محل میدان بار قدیم هم در خیابان شورین (شهدای امروزی) واقع شده بود. در میدان بار قدیم که در دل بازار تاریخی همدان بود، کاروانسرایی وجود داشت که متعلق به پدرم بود و اغلب روستاییان بار فروش توسط حیوانات بارکش (اسب، قاطر و الاغ) بار خود را برای فروش به کاروانسرا آورده و به فروش می­رساندند. کاروانسرای یادشده، محلی نیز برای نگهداری حیوانات بارکش داشت.

فرهنگ میوه‌فروشی

وی در ادامه می‌گوید: از قدمت میدان سبزی قدیم یا همان سبزه میدان اطلاعات دقیقی نداریم، اما حدود هشتاد سال است که من آن‌جا را به همین شکل می‌بینم، این بازار محلی بود که مردم آن زمان اکثر مایحتاج خود از جمله سبزیجات، سیفی­‌جات و میوه‌­های مورد نیاز را از آن­‌جا تهیه می­‌کردند.  فرهنگ درهم‌ریزی میوه­‌ها و سیفی­‌یجات توسط بارفروشان میدان سبزی قدیم که در زمان حال نیز توسط فروشندگان میوه و تره‌بار سبزه میدان انجام می­‌گیرد، قدمتی دیرینه داشته و سینه به سینه از گذشتگان به نسل جدید انتقال پیدا کرده‌­است.

این نویسنده همدانی ادامه می‌دهد: از آن زمان خریداران میوه و تره‌بار، خرید از سبزه‌میدان را به مکان‌های دیگر ترجیح می­‌دادند؛ چون در فروشگاه‌های دیگر اجازه انتخاب و ورچیدن میوه و تره‌بار را نداشتند. بعد­ها با رشد جمعیت سبزه میدان کفاف نیاز مردم را نمی‌داد و محوطه سرگذر نیز به مکان فروش میوه و تره‌بار تبدیل شد که در این‌جا نیز خریداران اجازه برچیدن میوه و تره‌بار­ را داشتند. بازار سرگذر پیش‌تر محل فروش فرش و بازار اقلام دیگر بود، اما این روزها جای سبزه میدان را گرفته است.

نحوه توزیع میوه

زند می­افزاید: فروشندگان میدان سبزی قدیم، در زمستان میوه­‌هایی از قبیل هندوانه و کدو می‌فروختند که این اقلام را در مکان­‌های خنکی مانند سیزان و زیرزمین نگهداری می­‌کردند و اغلب میوه­‌های تابستانی را خشک کرده و به فروش می­رساندند. البته بعد از دوره پهلوی ورود ماشین و کامیون باعث شد میوه از استان‌های دیگر از جنوب تا شمال برای فروش به میدان بارهمدان انتقال یابد و از آن‌جا در سبزه میدان توزیع شود.

میدان بار

وی درخصوص تاریخچه میدان بار فعلی می­‌گوید: شخصی به نام سماواتی که از بارفروشان قدیم و از معتمدین و بزرگان محله آقاجانی بیک نیز بود در دهه ۱۳۴۰ شمسی به کمک تعدادی از بزرگان و بارفروشان آن زمان قطعه زمینی در محل میدان بار فعلی خریداری و نسبت به احداث میدان بار اقدام کرند. از آن تاریخ محل جدیدی به عنوان محل توزیع میوه و تره‌بار ایجاد شد و بسیاری از مشکلات همدانی‌ها در زمینه میوه و تره‌بار حل شد. در دهه شصت نیز بخشی به این میدان بار اضافه شد که به آن میدان بار جدید می‌گویند. در دو دهه اخیر نیز به منظور بارانداز و میدان بار در خارج از شهر فضایی را در نظر گرفته‌اند که بلاتکلیف و ناتمام مانده است.