*علی پاشا رجبلو
*مدرس موسیقی
همه جوامع انسانی در طول تاریخ هستی خود، نور و خورشید را گرامی داشته‌اند. خورشید نماد مهم زندگی است که جهان تاریکی را روشنایی می‌بخشد و ادامه حیات را موجب می‌شود. ایرانیان نیز همواره به این نقش مهم، آن را در آئین‌های مختلف فرهنگی چون «جشن نوروز» مورد تأکید قرار داده‌اند. نوروز با نور و گرما و روشنایی ارتباط و پیوند دارد، به ویژه هنگامی که یک هم ترازی در شب و روز در جهان هستی شکل می‌گیرد و سپس باعث شکفته شدن و بیداری طبیعت می‌شود، مورد توجه قرار می‌گیرد و به دلیل این نوزایی طبیعت است که «روز نو» و یا همان «نوروز» در فرهنگ ما زاده می‌شود.
به درستی معلوم نیست که برای اولین بار، در چه زمانی مردم این جشن بزرگ ایرانیان را برگزار کرده‌اند، اما آن‌چه که در متون تاریخ و ادبی وجود دارد حکایت از گرامیداشت این جشن در طی هزاران سال گذشته مردم ایران است. آئین سوگ سیاوش، قبل از فرارسیدن نوروز انجام می‌شود و با آغاز نوروز، به جشن و شادی می‌پردازند که نشان داده شود سیاوش زنده است. بعضی از مورخان، قدمت تاریخی این جشن را به پیش از هخامنشیان و مادها و «مهرداد بهار» جشن نوروز را به پیش از مهاجرت آریایی‌ها به ایران می‌داند. عده‌ای نوروز را سال اول ایرانی و عده‌ای آن را آغاز پادشاهی جمشید و گروهی دیگر آن را آغاز بهاران می‌دانند و در دوره ساسانیان از آن به عنوان جشن ملی همه ایرانیان یاد می‌شود. در این میان، عده‌ای نیز این آئین ایرانی را متأثر از قواعد طبیعت، نمادی برای یکسان‌سازی فرهنگی میان همه اقوام ایران و یک جشن ملی و میهنی می‌دانند .
اهمیت این جشن به گونه‌ای است که مراسم مختلف فرهنگی را تحت تأثیر خود قرار داده که در این میان انجام بسیاری از آئین‌های مهم نوروزی به همراه موسیقی بوده است. گوشه‌های باقیمانده در ردیف و دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی ایران چون نوروز خارا، نوروز عرب، نوروز صبا، نوروز کیقبادی، نوروز ترک، نوروز عجم و نوروز سلطانی نشانه‌ای از این تأثیرگذاری بوده است.
آئین «نوروز خوانی» توسط نوازندگان (خنیاگران) گمنام و دوره‌گرد در روستاها و شهرها مرسوم بوده است. «ترانه‌های نوروزی» توسط نوازندگان حرفه‌ای اجرا می‌شده است و آئین‌هایی چون «آتش افروز» (بازیگران دوره‌گرد با خواندن آواز و رقصیدن همراه بوده)، «آتش بازان» (رقص و آواز گروهی) و نمونه‌های دیگر، که نقش موسیقی را در آئین جشن نوروز به خوبی نشان می‌دهد.
اگرچه امروزه از نقش موسیقی در جشن نوروز، چیزی بر جای نمانده است و از طرفی منابع جدی و مهمی برای بازیافت و شناخت دقیقی از آن وجود ندارد، اما می‌توان با بررسی و مطالعه گوشه‌های موسیقی باقیمانده در ردیف موسیقی ایران، به برخی از این ویژگی‌ها دست یافت. از سویی، آئین نوروز همواره در طول تاریخ فرهنگی ما، بهانه‌ای بوده که هنرمندان مختلف و به خصوص هنرمندان عرصه موسیقی، به خلق و آفرینش ترانه‌هایی مربوط به نوروز بپردازند. در دوران معاصر نیز موسیقی‌دانان و ترانه‌سرایان بسیاری، تصنیف‌ها و ترانه‌هایی چون «بهار دلنشین» روح الله خالقی، «بهار دلکش» درویش‌خان، «بوی عیدی» فرهاد مهرداد، «پیام نسیم» استاد محمدرضا شجریان، «نوروز» همایون شجریان، «خوش آمدی» علیرضا افتخاری، «بوی بهار» نادر گلچین و «بهار امید» شهرام ناظری را در کارنامه هنری خود ثبت کرده‌اند که همچنان می‌توان در این خصوص به خلق آثار دیگری نیز پرداخت .