*حسین صالحی
*دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌ها
چندی پیش خبری در رسانه‌ها منتشر شد که نشان می‌داد واژگونی یک دستگاه کامیون در مکزیک حدود ۵۴ کشته و ده‌ها زخمی بر جای گذاشته است. این تعداد کشته برای واژگونی یک اتومبیل غیرمسافربری بسیار عجیب و غم انگیزتر آن است که می‌فهمی این افراد مهاجران غیرقانونی بوده‌اند که برای برخورداری از یک زندگی بهتر از آمریکای مرکزی جان و مال خود را به دست باندهای قاچاق سپرده‌اند تا شاید کورسوی امیدی را در آمریکا برای خود روشن کنند. با توجه به این‌که در سال‌های اخیر به دلایل متعدد بازار مهاجرت نیز در ایران داغ شده، بر آن شدیم تا مشابهت چنین فجایع انسانی را بررسی کنیم.
کانال مانش
این کانال قسمتی از اقیانوس اطلس است که در شمال فرانسه و جنوب بریتانیا واقع شده است. بسیاری از پناهندگان به این کشورها رهسپار سفری خطرآفرین و شاید بدون بازگشت به این منطقه می‌شوند. این کانال یکی از پرترافیک‌ترین و شلوغ‌ترین خطوط کشتیرانی در جهان است. براساس آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت در هشت ماهه اول سال ۲۰۲۰ حدود ۵۵۴ نفر برای رسیدن به اروپا جان خود را در این منطقه از دست داده‌اند. سالانه تعداد زیادی از مهاجران ایرانی از ترکیه با پرداخت رقم‌های هنگفت به قاچاقچیان انسان عزم سفر به این منطقه را می‌کنند و با قایق‌های بادی به دل اقیانوس اطلس می‌زنند. جامعه آماری این خانواده‌ها بسیار بالا و قابل بررسی است. مرگ‌هایی که در این سال‌ها به‌خصوص بعد از سال ۲۰۱۸ شدت گرفته است نگاه‌ها را به سمت ایران متمایل کرده است. مرگ تمام اعضای یک خانواده کرد پناهجو بر اثر واژگونی قایق در این کانال جامعه جهانی و مردم ایران را بسیار متأثر کرد. از سوی دیگر بسیاری از باندهای قاچاق انسان از آن‌جایی که هیچ‌گونه حدود انسانی برای خود تعریف نکرده‌اند، در بیشتر موارد بعد از گرفتن پول از مهاجرین از این کار امتناع می‌ورزند و با توجه به این‌که پیگیری قانونی این مسئله دشوار است، فضای بسیار دشواری برای مهاجرین رقم خواهد زد. بازگرداندن اجساد مهاجران ایرانی به وطن نیز پیچیدگی‌های قانونی و مالی بسیار زیادی است که گذشت دوره سوگ را برای خانواده‌ها غیر قابل تحمل کرده است.
مهاجران افغان
از دیرباز کشور ایران مقصد مناسبی برای مهاجران افغان بوده است. آمار مرگ و میر مهاجران افغان بسیار خیره‌کننده است. سالانه چند صد مهاجر افغان در مرزهای منتهی به ایران جان خود را از دست می‌دهند. رفتن از نقطه مرزی ایران به شهرهای مقصد از جمله تهران و مشهد به دلیل طولانی بودن مسیر و رانندگی خطرناک قاچاقچیان انسان یکی از عوامل جان سپردن این پناهجویان است. در این بین قاچاقچیان انسان در ماشین‌های خود حتی تا ۲۵ سر نشین را با شرایطی که شأن انسانی پناهجویان را خدشه‌دار می‌کند، سوار می‌کنند و باعث تلفات بیشتر این سوانح می‌شوند. از طرفی آن دسته از مهاجران افغانی که پول کافی برای مسافرت این‌چنینی ندارند با پای پیاده رهسپار مرز می‌شوند که در این بین سختی‌های راه ممکن است آن‌ها را از پای درآورد یا نتوانند به دلیل قوانین بین المللی از مرز عبور کنند. این مورد از آن‌جایی برای ما مهم است که به هر دلیل نیروی کاری که به سمت ایران گسیل می‌شود به این شکل جان خود را به راحتی از دست می‌دهد و این امر هزینه‌های گزافی نیز به کشور تحمیل خواهد کرد و ابعاد گسترده آن قابل بررسی است.
مرز کردستان
پس از بازشدن کریدور بلاروس به عنوان اولین ایستگاه ورود به اروپا قاچاق مهاجران کردستان عراق به این کشور افزایش یافت. در این میان به دلیل نزدیکی و قرابتی که بین کردستان ایران و عراق وجود دارد، تمایل به مهاجرت از این نقطه افزایش یافته است. مهاجران در ابتدا به صورت قانونی با هواپیما به مینسک سقر می‌کنند و از آن‌جا به صورت زمینی و غیرقانونی با وجود خطرات بسیار زیاد به یکی از کشورهای اتحادیه اروپا سفر می‌کنند. بیشترین مهاجرت نیز از شهر شیلادزه اقلیم کردستان صورت می‌پذیرد. این سفر برای هر نفر حدود ۱۲ هزار دلار هزینه دارد که بخش قابل توجهی از این مهاجران هیچ‌گاه به مقصد نخواهند رسید و اگر جان سالم به در ببرند و دستگیر شوند، باید سال‌های زیادی را در زندان سپری کنند.
این‌های بخش کوچکی از مثال‌هایی است که به مثابه یک میدان مین برای مهاجران غیرقانونی وجود دارد. ابعاد گسترده علت مهاجرت و پاسخ به این پرسش که چرا این‌گونه مسیرها با وجود خطرات بسیار زیاد انتخاب می‌شوند در مجال این بحث جای نمی‌گیرد و آن‌قدر مثال‌هایی از این دست زیاد است که عدد برای شمارش کم خواهد آمد، اما پدیده‌ای که با آن روبرو هستیم جزو یکی از مخاطرات انسان ساخت با پیچیدگی زیاد است که می‌توان از آن به عنوان یکی از بلایای نوپدید عصر حاضر سخن به میان آورد. بررسی و کنترل این عامل می‌تواند جان بسیاری از انسان‌ها را که در این خطر هستند، نجات دهد. مهاجرت غیرقانونی و تن‌دادن به مسیرهای سخت و سوداگران حاضر در این صنعت بلای بزرگی است که شکاف بزرگی در اقتصاد کشور ایجاد می‌کند. مسئله‌ای که در این سال‌ها بسیار به آن کم پرداخته شده، حالا با پیشرفت رسانه‌ای نگاه‌ها را به سمت خود برگردانده و بسیار تلخ است که بخش اعظمی از این آمار مرتبط با خاورمیانه است. جنگ، تبعیض‌های اجتماعی و اقتصادی، نبود توزان قدرت، توجه به اقلیت‌های قومی و مذهبی از عواملی است که باید اکنون به خط پایان خود برسد تا نیروی انسانی بتواند در کنار همه مشکلات موجود حداقل‌هایی را برای یک رفاه اجتماعی در اختیار داشته باشد. در این لحظه فارغ از تمام مسائل باید پیشگیری را در خصوص این فوریت نوظهور دو چندان کرد تا به فجایعی با مصدومین انبوه تبدیل نشود. تصویر تلخ سقوط پناهندگان افغانستانی از هواپیمای آمریکایی باید جرقه‌ای باشد بر این‌که توجه به نیازهای انسانی شهروندان را مدنظر قرار دهیم و پیش از گذشته جامعه را از تبعات مهاجرت غیرقانونی آگاه سازیم.