ضوابط میراث فرهنگی لازم الاجراست

*ناهید زندی‌صادق

*روزنامه‌نگار

ضرب‌المثلی با این مضمون که «دل که نسوزد اشک چشم جاری نمی‌شود» این روزها مدام در هزارتوی ذهنم رژه می‌رود و تکرارش بارها و بارها تکثیر می‌شود، فیلم‌ها، گزارش‌ها و نامه‌ها را بارها و بارها می‌بینم و می‌خوانم و فکر می‌کنم چه بر سر مردم این شهر آمده که نه دلشان به حال این کهن‌دیار می‌سوزد و نه اشک‌هاشان برای زخم‌ها و دردهای این شهر جاری می‌شود؟! مسئولان شهر وارداتی هستند یا دغدغه‌هایشان از جنس دیگری است؟ منافع مردم و شهر کجای واقعیت شغلی این مسئولان قرار دارد؟ همسویی دستگاه‌های اجرایی پیشکش! چرا برخی از مسئولان با کم‌کاری منافع خود و عده‌ای معدود را به منافع شهر و استان و چه بسا کشور ترجیح می‌دهند؟ چه شده که هر دم از این باغ بری می‌رسد و تازه‌تر از تازه‌تری می‌رسد؛ اما کک کسی هم نمی‌گزد؟ اگر هم خبری به دست اهالی رسانه یا مردم می‌رسد از میان بحث و جدل‌های اداری و سازمانی مسئولان تراویده و چکه کرده‌است.

قصه پرغصه بافت تاریخی هم از این قاعده مستثنی نیست، درست زمانی که مدیران میراث دم از ثبت جهانی «منظر تاریخی هگمتانه تا همدان» می‌زنند، در گوشه‌ای از این شهر فرمان ویرانی همان منظر و بافت تاریخی صادر می‌شود، زنده‌باد همسویی و همراهی سازمان‌ها و ادارات! جاوید باد دلسوزی مدبرانه مدیران! البته این قصه سر دراز دارد، پرونده ثبت جهانی هگمتانه در حال تکمیل شدن بود که بخشی از هگمتانه آسفالت شد! دیری نگذشت ادار‌ کل میراث فرهنگی سخن از ثبت جهانی منظر تاریخیبه میان آورد و هنوز خوشحالی این خبر در کام جان دوستداران میراث ننشسته بود که شورای شهر مصوبه‌ای داد که در نوع خود کاری بود کارستان و بر پایه آن برای ساخت‌وساز در بافت تاریخی شهر نیازی به استعلام از میراث فرهنگی نبود.

این خبر به خودی خود آنقدر شگفت‌انگیز بود که بر این شائبه و شایعه دامن می‌زد که نکند یکی از اهالی شورای شهر در این بافت ملک و املاکی دارد و نیاز به مجوز ساخت و ساز دارد که اینگونه کمر به نابودی میراث نیاکانی مردم شهر بسته‌اند! چندی بعد صدای اعتراض دوستداران میراث به فرماندار همدان رسید و این مصوبه را در کمیته تطبیق رد کرد.

اعتراض تعدادی از ساکنان بافت تاریخی همدان در مهرماه سال جاری سبب شد دادستان همدان وارد این کارزار شده و در نامه‌ای به مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان دستوری مبنی بر تعیین ضوابط اختصاصی میراث فرهنگی برای بافت تاریخی همدان صادر کند. در این نامه تنها یک ماه زمان برای اجرای این دستور داده شده بود و وزارت میراث فرهنگی پیش از پایان این مهلت ضوابط را به استانداری همدان ابلاغ کرد تا به شهرداری ابلاغ شود.

شادمانگی دوستداران میراث فرهنگی از تصویب این ضوابط دیری نپایید! در همه جای دنیا حفظ و حراست از بافت تاریخی و بناهای واجد ارزش کاری ارزشمند به شمار می‌رود و بسیاری از کشورهایی که پیشینه تاریخی چندانی ندارند با حفظ داشته‌های تاریخی و فرهنگی اندکی که دارند تلاش می‌کنند با توسعه گردشگری پایدار به درآمد بیشتری دست یابند و گاه با تغییر کاربری املاک و بناهای قدیمی از تاریخ و فرهنگ دیرینه خود کسب درآمد می‌کنند. شاهد زنده این ادعا در داخل ایران یزد و کاشان است که با احیای خانه‌های تاریخی توانسته گام‌های بسیار مثبتی در راستای گردشگری پایدار بردارد؛ اما گویا برخی از مسئولان همدان راه چاره را در صدور آنی مجوز ساخت و ساز در دل بافت تاریخی «پایتخت تاریخ و تمدن» ایران دیدند چراکه معاون معماری و شهرسازی شهرداری همدان در اقدامی شتابزده درست در همان زمانی که استانداری نامه ضوابط ساخت و ساز در  بافت تاریخی را به شهرداری ابلاغ  کرده بود، در نامه‌ای خطاب به شهرداران مناطق چهارگانه همدان اعلام کرد بر اساس طرح تفصیلی مجوز ساخت و ساز در بافت تاریخی را صادر کنند و شگفتا مسئولانی که همواره در خدمت‌گذاری به مردم آماده بودند در چشم بر هم زدنی در عرض چند ساعت چندین پروانه ساخت و ساز صادر کردند و خدمتی شایان به بساز بفروش‌های همدانی کردند! دردا و دریغا که مسئول گره‌گشا درد روی درد این شهر می‌گذارد و زخم بر تن نحیف شهری می‌زند که به تاریخ و فرهنگش می‌نازد.

البته شهردار همدان در این قائله هم مثل همیشه توپ را به زمین دیگری انداخت و علاوه بر این‌که دریافت هرگونه نامه‌ای را انکار کرد از معاون معماری و شهرسازی خواست که خود پاسخگوی عملکرد درخشانش باشد: «هیچ‌کس اجازه انجام کار غیرقانونی ندارد و قطعا طبق قانون رفتار خواهد شد».

حال باید دید آقای شهردار با معاون خود نیز رفتار قانونی خواهد کرد و مجوزهای ساخت و ساز چند ساعته را ملغی خواهد کرد یا تیری که از این کمان جسته به هدف کارشکنان نشسته و داستان آقای معاون مصداق بارز مثل سبویی که شکسته و آبی که ریخته، خواهد بود. البته نکته جالب این است که در کاغذبازی‌های اداری این شهر هزاران هزار درخواست و نامه گم می‌شود و شاید ماه‌ها و سال‌ها زمان برای به نتیجه رسیدن خیلی از پرونده‌ها و نامه‌ها نیاز باشد؛ اما این بار مسئول محترم در رسیدگی به درخواست‌ها رکورد زده و شاید آقای شهردار معاون وقت‌شناسش را تشویق هم بکند!

قوانین حفظ بافت تاریخی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در این‌باره می‌گوید: بافت تاریخی همدان در سال ۱۳۸۸ توسط رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی وقت به وزارت کشور وقت ابلاغ شد که البته رینگ اول این شهر را شامل می‌شد. در سال ۱۳۹۴ محدوده بافت تاریخی ۱۶۸ شهر در کل کشور توسط شورای عالی معماری و شهرسازی تطبیق و ابلاغ شد که چهار شهر همدان، ملایر، نهاوند و تویسرکان از استان همدان در بین این ۱۶۸ شهر دیده می‌شود. در محدوده‌ای که توسط شورای عالی معماری و شهرسازی ابلاغ شد، عملا محدوده سال ۱۳۳۵ شهر همدان مبنا قرار گرفت و به عبارت دیگر رینگ دوم شهر نیز به محدوده بافت تاریخی اضافه شد.

«علی مالمیر» توضیح می‌دهد: بر اساس قوانین و ضوابط موجود مانند ماده ۳ آئین‌نامه اجرایی قانون اساسنامه که تأکید می‌کند «شهرداری هرگونه مجوزی که در بافت تاریخی و محدوده آثار تاریخی صادر می‌کند، باید نظر میراث فرهنگی را استعلام کند» و همچنین ضوابط دیگری مانند بند ۱۰، ۱۱ و ۱۲ اساسنامه و ماده ۱۰۲ قانون شهرداری‌ها، تأکید بر این بوده که شهرداری همدان قبل از صدور پروانه ساخت و ساز در بافت تاریخی از میراث فرهنگی استعلام بگیرد. علاوه بر این سال ۱۳۸۹ ضوابط عمومی حفاظت از بافت‌های تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی وقت ابلاغ شده است.

وی ادامه می‌دهد: اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان مانند سایر استان‌های دارای بافت تاریخی موظف به تعیین و تصویب ضوابط اختصاصی برای بافت تاریخی بود و بر اساس ماده ۲ و ۳ قانونی که سال گذشته در مجلس تصویب شد، ضوابط تاریخی شامل چند بعد از جمله ضوابط حفاظتی و طرح تفصیلی که به احیای بافت تاریخی می‌پردازد، می‌شود که نیازمند مشارکت دستگاه‌هایی مانند اداره‌کل راه و شهرسازی، شهرداری، بنیاد مسکن و میراث فرهنگی است تا با در نظرگرفتن مشوق‌هایی برای ساکنان در بافت تاریخی، انگیزه حفظ بافت تاریخی را در آن‌ها ایجاد کنند.

ابلاغ ضوابط میراث فرهنگی به شهردار

مالمیر با بیان این‌که تعیین ضوابط اختصاصی بافت تاریخی همدان از سال ۱۳۹۲ آغاز شده بود، توضیح می‌دهد: خواستار اصلاحاتی در این ضوابط به خصوص رینگ دوم شهر بودیم چون تعدد محلات در این رینگ بیشتر است و علاوه بر این به علت ساخت‌وسازهای زیادی که انجام شد، بخشی از هویت و ماهیت تاریخی خود را از دست داده است. دادستان همدان نیز حدود یک ماه پیش در نامه‌ای به ما دستور تعیین این ضوابط را صادر کرد تا از سرگردانی ارباب رجوع در شهرداری و میراث فرهنگی جلوگیری شود. بر این اساس وزارتخانه آخرین ویرایش ضوابط اختصاصی بافت تاریخی همدان را ۲۸ آبان سال جاری مصوب و طی نامه‌ای به تاریخ ۲۹ آبان به استانداری ابلاغ کرد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا شهرداری در جریان نامه وزارتخانه به استانداری بوده است، می‌گوید: روز گذشته (۲ آذر) طبق مکاتبه‌ای که شهردار همدان با ما داشت اعلام کرد که ضوابط هنوز تعیین نشده و ما بر طبق نامه دادستان عمل خواهیم کرد. من تصویر نامه وزارتخانه و همچنین نامه خودم را برای شخص شهردار ارسال کردم و وی در جریان این اتفاق قرار گرفت.

در نامه وزارت میراث فرهنگی چه آمده؟

در نامه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به استانداری همدان آمده است: با عنایت به ضرورت حفاظت و ساماندهی بافت تاریخی شهر همدان و نظر به مفاد وظایف وزارتخانه متبوع، مستندا به استاناد بند ۶، ۱۰، ۱۱ و ۱۲ قانون اساسنامه میراث فرهنگی کشور مصوبه یکم اردیبهشت ۶۷، با توجه به مصوبه مورخ ۲۷ مهر ماه سال ۱۳۹۴ شورای عالی معماری و شهرسازی که طی ابلاغیه ۳۰۰/۴۲۶۵۲ مورج ۴ آبا ماه سال ۱۳۹۴ دبیرخانه شورای مذکور به استانداران محترم استان‌ها ابلاغ شده به استحضار می‌رساند ضوابط حفاظتی عمومی بافت فرهنگی تاریخی شهر همدان در جلسه ۲۸ آبان سال ۱۳۹۹ شورای تخصصی پایگاه‌های میراث جهانی و ملی مطرح و به تصویب اعضا رسیده و جهت بهره‌برداری، اجرا و رعایت مفاد ابلاغ می‌شود.

قانون لازم الاجراست

«فرهاد فرزانه» معاون امور عمرانی استاندار همدان نیز با تأیید ابلاغ ضوابط میراث فرهنگی بافت تاریخی همدان به استانداری، تأکید می‌کند: این ضوابط از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به استانداری همدان ابلاغ شده و باید با هماهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیوست‌های آن مورد بررسی قرار بگیرد و لازم الاجراست.

البته نباید از نظر دور داشت گاهی ممکن است خیلی زود دیر شود! شاید پیش از بررسی و اجرای این قانون، مجوزهای ساخت و سازی که به همت والای جناب فتحیان نسب به ثمر نشسته اجرایی شود و پیش از آن‌که کاغذبازی‌ها پای اداره کل راه وشهرسازی را که باید حافظ بافت تاریخی همدان باشد را به میان بکشد بخشی از بافت واجد ارزش این شهر طعمه لودرها شود و بساز بفروش‌ها بار خود را ببندند و سر میراث فرهنگی و دوستدارانش در ماجرای ثبت جهانی بی‌کلاه بماند.

شاید خالی از فایده نباشد آقای شهردار و معاون محترمش سفری به یزد، کاشان، اصفهان و… داشته باشد و از نزدیک با شیوه مدیریت شهرهای تاریخی آشنا شوند، ارزش و اعتبار بافت تاریخی را بهتر بشناسند و تفاوت بنای واجد ارزش و برج را بازشناسند، شاید به جای برگزار کردن همایش‌ها و نمایش‌های گردشگری‌ مانند جاده ابریشم و… به تعریف درستی از توسعه پایدار و گردشگری پایدار دست یابند که بسیار سفر باید تا پخته شود خامی!