مراسم ازدواج در فرهنگ مردم همدان

*مراسم ازدواج در فرهنگ مردم همدان  

*معصومه محمدی سیف

*جامعه‌شناس و دکترای سیاست‌گذاری فرهنگی

مراسم ازدواج در فرهنگ مردمان همدان در گذشته شامل موارد خاصی بود که امروزه بیشتر آن‌ها تقریباً منسوخ شده است. این مراسم با خواستگاری (خازمنی کنان) شروع می‌شد و پس از آن نوبت بله برون، رخت بران، حنابندان، رخت داماد، عقدکنان و گرداندن عروس، شب عروسی و پاتختی روز بعد از عروسی و داماد سلام بود. هریک از این مراسم به تبعیت از سنت های هر روستا یا شهر انجام می‌شد.

دختربینی

دختربینی اولین مرحله انتخاب همسر بوده و معمولا در مواردی که انجام می‌شد که پسر شناخت  لازم راجع به خصوصیات دختر نداشت. شروع کار با دیدن دختر که گاه به وسیله مادر و خواهر یا خاله و عمه پسر بود، انجام می‏شد. پس از آن‌که پسر خانواده تعریف دختر را از زبان بستگان و آشنایان خود شنید و اشتیاق خود را برای ازدواج با او ابراز داشت ترتیبی داده می‏شد که پسر و دختر همدیگر را ببینند و این کار اغلب با مهمانی در منزل شخص ثالثی انجام می‏شد.

خواستگاری

برای انجام مراسم خواستگاری چند نفر از بزرگان به خانه عروس می‌روند و مسئله خواستگاری را مطرح می‌کنند.

بله برون

بعد از مراسم خواستگاری و دریافت جواب مثبت، تعدادی از فامیل درجه یک به خانه عروس می‌روند و در مورد تعیین مهریه و چگونگی برگزاری مراسم و نوع و مقدار خرید برای عروس صحبت می‌کنند و به توافق می‌رسند.

نامزدى

پس از خواستگارى طرفین روزى را براى نامزدى تعیین مى‌کردند. قبلاً حلقه نامزدى توسط زنان فامیل خریدارى مى‌شد. روز نامزدى داماد و عده‌اى از بستگان داماد به خانه عروس رفته و پس از صرف چاى و شیرینى و میوه، حلقه نامزدى را به‌دست عروس مى‌کردند.

صلاح بینى

مدتى بعد از نامزدى طرفین با موافقیت یکدیگر روزى را براى گفت‌وگو پیرامون برنامه عروسى تعیین مى‌کردند. آن روز داماد و بزرگان خانواده به خانه عروس مى‌رفتند و با خود مقدارى شیرینى و یک کله‌ قند مى‌بردند. در این جلسه راجع به تاریخ انجام مراسم عقد و جزئیات مراسم عروسى مذاکرات لازم به‌عمل مى‌آمد. پس از گفت‌وگو و توافق در همه زمینه‌ها پدر داماد و یا بزرگ‌ترى تکه‌اى از کله قند جدا مى‌کرد و مبارک‌باد مى‌گفت و همه حضار مبارک‌باد مى‌گفتند و جلسه خاتمه مى‌یافت.

سیاهه‌گیران

پس از آن‌که زمان عروسى مشخص شد باید صورتى از زنان مدعوین و دعوت‌نامه‌ها نوشته شود که در جلسه‌اى با حضور بزرگان فامیل در منزل هر یک از طرفین به‌طور جداگانه انجام مى‌شود.

لنگری خوران

در سامن ملایر سه شب بعد از جشن نامزدی، جشنی است به نام «لنگری خوران» که با شرکت عده‌ای از اقوام عروس و داماد در منزل پدر عروس بر پا می‌شود. در این مراسم، هنگام صرف شام داماد نباید غذا بخورد تا مگر پدرزنش مبلغی پول به او بدهد. آن‌گاه مشغول شام خوردن می‌شود. بعد از شام، مجمعه‌ای که در آن یک پیراهن، انگشتر، جوراب، ساعت و مقداری شیرینی قرار دارد، جلو داماد می‌گذارند. داماد پیراهن و جوراب را برای خودش بر می‌دارد و شیرینی را به میهمانان می‌دهد و سپس چند قطعه لباس که با خود آورده است با یک عدد کله قند داخل مجمعه می‌گذارد که برای عروس می‌برند. شبِ بعد از این جشن، مرسوم به «حنابندان» است.

رخت‌بران

بعد از صلاح‌بینى برنامه رخت‌بران انجام مى‌شد. این برنامه اختصاص به بریدن پارچه لباس عروس داشت. لباس عروس به‌وسیله داماد خریدارى مى‌شد که عبارت بود از هفت نوع پراچه براى هفت دست لباس. لباس‌ها با تشریفات خاصى به خانه عروس فرستاده مى‌شد. براى شرکت در مراسم رخت‌بران تعدادى زنان فامیل دعوت مى‌شوند. گاهى ضرب و دفى هم تهیه مى‌شد و خانم‌ها بزن بشکن راه مى‌انداختند. چند نفر از زنان فامیل برای اندازه گیری و دوختن لباس برای عروس به خانه عروس می‌روند و مقدار زیادی پارچه و شیرینی‌های مختلف چون نقل و نبات همراه می‌برند.

حنابندان

یک شب قبل از عروسی وبا شرکت جوانان فامیل برگزار می‌شود. عروس از این حنا به دست تمام مدعوین می‌زند.

جهازبران

فرداى حنابندان، بعد از ظهر جهیزیه عروس را به خانه داماد مى‌بردند. جهیزیه را در طبق‌هاى چوبى به‌نام خوانچه چیده و باربران بر سر گذاشته و به مقصد مى‌رساندند. اشیاءِ بزرگ و سنگین مانند فرش و ظروف مسى و امثال آن با قاطر حمل مى‌شد. دو عدد خوانچه مخصوص لباس داماد و برادر داماد بود که پیشاپیش بقیه خوانچه‌ها حمل مى‌شد. روى لباس‌هاى داماد گل و نقل بید سنگ مى‌ریختند. پس از تحویل جهیزیه، از بزرگ خانواده رسید دریافت مى‌کردند.

بلافاصله داماد و برادر داماد لباس نو را مى‌پوشیدند و براى گردش به باغ‌هاى اطراف شهرى مى‌رفتند و ضمن قدم زدن برادر داماد راهنمائى‌ها و توصیه‌هاى لازم را در جهت وظایف و مسئولیت‌هاى خانوادگى و زناشوئى به داماد گوشزد مى‌کرد. بستگان داماد نیز جهیزیه را مى‌چیدند و اتاق عروس را تزئین و آماده مى‌کردند.

رخت داماد

صبح روز عروسی، تعدادی از جوانان پسر و دوستان داماد به گرد وی جمع می شوند و تحفه‌ها و لباس‌هایی را که از طرف خانواده عروس برای او فرستاده شده، به داماد نشان می‌دهند و از میان لباس دامادی را به تن او می‌کنند.

عقدکنان

مراسم عقدکنان قبل از عروسی بر سر سفره عقد انجام می‌شود و تعدادی از دختران مجرد سفره‌ای بر بالای سر عروس می‌گیرند و بر سر عروس قند می‌سابند و آرزوی برکت وشیرینی برای زندگی آینده عروس می کنند.

عروس بران

شب عروسی تعدادی از بزرگان و فامیل داماد به خانه عروس می‌روند و دو نفر از بزرگان، عروس را از زیر قرآن رد می‌کنند و با صلوات از خانه بیرون می‌آورند و با شادی و سرور به خانه بخت می‏برند. وقتی شب فرا رسید و مهمانان رسیدند و شام به آن‌ها داده شد با اطلاع قبلی که به خانه عروس داده‌اند آماده رفتن برای آوردن عروس می‌شوند.

به این ترتیب عروس را تا نیمه راه می‌آورند. وقتی عروس نزدیک خانه داماد می‌شود برادر عروس جلو عروس را می‌گیرد و می‌گوید باید مادر داماد به خوش آمد عروس بیاید. از این‌رو مادر داماد با مقداری اسپند و آتش ذغال جلو عروس می آید و این اشعار را می‌گوید:

عروس خانم خوش آمدی ـ قدم روی چشم آمدی ـ باشی عروس دایم ـ باشی صحیح و سالم

صد ساله روز تازه ـ عمر عروس درازه ـ خوش آمدی عروس جان ـ به شادی در این مکان

قدم قدم برداری ـ پات روی چشم برداری ـ عروس عروس شاهان ـ آمدی در این مکان

خودم کنیز دایم ـ شوهرم غلام خادم ـ پسر خدمتگذارت ـ شوهر با بشارت

اگر خبر می‌داشتم ـ گل ریحان می‌کاشتم ـ حیف ز دوریت ای گل ـ نداشتم گل و سنبل

که در راهت بکارم ـ به روی پات بیارم ـ عروس خانم مبارک ـ عروس خانم مبارک.

پاتختی

فردای روی عروسی، فامیل و زنان کهنسال عروس به دیدن او می‌روند و تحفه‏هایی را که تدارک دیده‌اند به عنوان هدیه برای عروس می برند. همچنین مرسوم است که از طرف خانواده عروس شیرین پلو و شیرینی برای عروس برده شود.

داماد سلام

چند روز بعد که معمولأ بین ده تا پانزده روز است، خانواده عروس، زوج جوان را به عنوان پاگشا به خانه خود دعوت می‌کنند. در این میهمانی، هدیه‌ای به آن‌ها تقدیم می‌شود.

رسم و آئین‌های عقد و عروسی در استان همدان مانند سایر مناطق کشورمان خصوصیات ویژه‌ای دارد که مطابق سنتهای بومی و منطقه‌ای انجام می‌شود. این مراسم از دیرباز بوده و در حال حاضر نیز بخش‌هایی از آن انجام می‌شود و امید است این فرهنگ سنتی همواره پایدار بماند و هسته اولیه خانواده که پیوند باشکوه زناشویی است همواره حفظ شود.