*مهرداد نهاوندچی
*کارشناسی ارشد مدیریت محیط زیست
- محمد درویش و خشکسالیهای اخیر
چندی پیش گفت‌وگویی با «محمد درویش» کنشگر محیط زیست داشتم و از او در مورد این سوال کردم که بحران آب در ایران را ناشی از تغییرات اقلیمی میداند یا در نتیجه سیاستهای ناکارآمد در حوزه مدیریت منابع آبی در دهه اخیر؟ وی در پاسخ به این سوال گفت: بی‌شک تلفیقی از هر دو موثر بوده و هیچ یک را نمیشود انکار کرد. در واقع، وقتی ما با پدیدههایی مانند گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی روبرو هستیم، وقتی که کشورمان در کمربند خشک جهان قرار گرفته و ۷/۸۹ درصد وسعت ایران در مناطق بسیار خشک، خشک و نیمه خشک است؛ انتظار میرود مدیریت حاکم بر سرزمین این حساسیتها را به درستی شناسایی کند و بر مبنای این حساسیتها چیدمان توسعه را طراحی کند. وقتی میانگین ریزشهای ریزشهای آسمانی یک سوم میانگین جهانی است، وقتی که تبخیر چند برابر میزان جهانی است، انتظار بر این است که در تولید پول وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک را کمتر کند تا مجبور نباشد تمام تخم‌مرغها را در سبدی بگذارد که چشم او به آسمان باشد. اگر این کار را نکند، از فهم و درایت لازم برای حکومتداری برخوردار نبوده است واقعیت ماجرا این است که وقتی به چیدمان توسعه در نیم قرن اخیر در ایران نگاه میکنیم، کوچکترین درکی از واقعیت زیستبوم را در چیدمان توسعه نمیبینیم. هیچ واقعیتی به نام واقعیت اقلیمی در چیدمان توسعه ما وجود ندارد؛ برای همین هم است که نرخ فرسایش خاک در ایران ۸ برابر میانگین جهانی میشود و میران فرونشست زمین در ایران به ۱۴۰ برابر آن چیزی میرسد که از آن به عنوان شرایط بحرانی یاد کردهاند و نرخ بیابانزائی در ایران جزء ۵ کشور اول دنیاست.
- همدان وارد محدودیت آبی شده
در این مورد «منصور ستوده» مدیرعامل آب منطقهای استان همدان به پایگاه خبری وزارت نیرو گفت: در ادامه خشکسالیهای سالهای گذشته، شاهد خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی بیسابقهای در سال آبی جاری هستیم به نحوی که ایستگاههای بارانسنجی شرکت آب منطقهای همدان طی سال آبی جاری در استان ۲۸۰ میلیمتر بارندگی داشتهایم که در مقایسه با ۴۶۹ میلیمتر بارش سال گذشته ۴۰ درصد کاهش یافته و استان وارد تنش آبی شده است؛ بر همین اساس صرفهجویی در مصرف آب در همه بخشها در مقطع کنونی امری ضروری تلقی میشود.
ستوده ادامه داد: رواناب به خصوص منابع آب ورودی به سدهای استان کاهش شدیدی داشته و سدهای اکباتان و آبشینه به عنوان تامین کننده آب شرب، احتمالا از مهرماه قادر به تامین آب نخواهند بود.
وی با بیان این‌که سد اکباتان با کاهش ذخیره آبی نسبت به ماههای گذشته مواجه شده است، افزود: حجم سد اکباتان در حال حاضر به ۱۴ میلیون کاهش یافته و ۴۲ درصد از ذخیره سد پر شده است. ستوده یادآور شد: حجم رواناب ورودی به سد اکباتان نسبت به سال گذشته به یک سوم کاهش یافته به طوری که در سال گذشته ۶۴ میلیون متر مکعب وارد دریاچه سد اکباتان شده که این میزان در سال جاری به ۲۴ میلیون متر مکعب کاهش پیدا کرده است.
ستوده ادامه داد: وضعیت منابع آبی استان همدان نسبت به سالهای گذشته با کاهش جدی مواجه است که انتظار میرود صرفهجویی لازم برای جلوگیری از بروز بحران توسط مصرفکنندگان آب در بخش شرب، کشاورزی، صنایع و خدمات انجام شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقهای همدان گفت: به دلیل کمبود بارندگی در سال آبی جاری و وقوع خشکسالی کشت دوم محصولات کشاورزی به ویژه کشت پاییزه در اراضی پایین دست سدهای اکباتان و سایر سدهای تامین کننده آب شرب استان ممنوع است. وی با اشاره به این‌که همدان امسال از ذخایر آبی مناسبی برخوردار نیست و باید صرفهجویی و رعایت الگوی مصرف در اولویت قرار گیرد، عنوان کرد: تلاش بر این است برای تابستان امسال علاوه بر تامین منابع آب جایگزین ذخیره مناسبی را در سدهای استان همدان نگه داریم تا دچار مشکل نشویم.
- همدان در مسیر خوزستان
جنگ آب و تشنگی خوزستانی که دو رود بزرگ ایران از آن سرزمین می‌گذرد و به نوعی مادرخرج ایران از نظر آبی در دهههای اخیر بوده ، هشداری است برای مسئولینی که به دنبال پروژه‌های مانند ذوب آهن اسدآباد و پتروشیمی همدان، فولاد و دیگر صنایع آببر هستند. صنعت ذوب آهن، پر مصرف‌ترین صنعت در هدررفت آب است. آیا قرار است دشت‌های سبز و مناطق طبیعی استان که تنها برتری و بزرگترین سرمایه استان است، با این تدبیر نابود شود؟ پیش از استقرار صنایع جدید، بررسیهای دقیق و آینده پژوهی از لزومات امر خواهد بود. همدان برای سالها یکی از قطبهای کشاورزی کشور محسوب میشده، اما امروز دیگر تتمه آبی استان پاسخگوی کشاورزی سنتی استان نیست و همچنان که به درستی همدان به عنوان قطب گردشگری کشور تعیین شده، باید به این سمت‌وسو و صنایع کمآببر حرکت کند تا بتواند بهرهوری بالایی از آب داشته باشد. در حال حاضر در همدان حداقل ۳۶ روستا با تانکر آبرسانی می‌شوند که بیشترین آنها در فامنین هستند. خشک شدن تالاب آقگل و مواردی از این دست نشان از این دارد که زنگ خطر به صدا در آمده و اگر شکل مدیریت آبی تغییر نکند با خطرات جدی مواجه خواهیم شد. از سویی توپوگرافی همدان به شکلی است که اگر نگوییم انتقال آب به آن غیر ممکن است، بلکه بسیار دشوار و پر هزینه خواهد بود و امید است هیچگاه کار به آن‌جا نکشد. خشکسالی و تنش آبی میتواند اثرات اجتماعی مانند نارضایتی اجتماعی، مهاجرت و مواردی از این دست را به وجود آورد. لزوم استفاده متناسب با توان از آبخوانها و سفرههای آب زیرزمینی، اجرای آمایش صنعتی، سوق دادن کشاورزان به سمت کشاورزی مدرن به منظور بالا بردن بهرهوری محصولات از مواردی است که میتواند بحران آبی استان را مدیریت کند. امید است مسائل ناگوار بحران بی آبی خوزستان، درسهای علمی و عملی برای پیشگیری از نابخردیهای پیشبینی پذیر در حوزه مدیریت منابع آبی برای همدان و سایر استانهای کشور داشته باشد.