در شهر کتاب برگزار شد:
یاد معمار شهر اطلسی‌ها

*متین زارعی

یادبود مهندس «محمد قهوه‌ای» درتاریخ ۲۵ آبان ماه ۱۴۰۲در شهر کتاب برگزار شد. در این برنامه خانواده، شاگردان، معماران و علاقمندان این هنرمند، طراح و معمار خلاق همدانی حضور داشتند. این مراسم با استقبال مخاطبان روبرو شد.

تراز معماری همدان

در ابتدا «حسین زندی» دبیر اجرایی این برنامه ضمن تشکر از همراهی برای تداوم برنامه‌های فرهنگی  از شهر کتاب به عنوان بهترین فضای فرهنگی یاد کرد. سپس در پاسخ به این سوال که چرا بعد از پانزده سال از مهندس قهوه‌ای یاد شده است، گفت: ما همیشه به یاد هنرمندان این شهر هستیم. در واقع ما اگر خانه‌ای را که استاندارد باشد ببینیم، غیرممکن است که از مهندس قهوه‌ای یاد نکنیم و با خود نگوییم که این خانه امکان دارد کار مهندس قهوه‌ای باشد، تراز معماری همدان مهندس قهوه‌ای است.

وی سپس خاطر نشان کرد: وجه افتراق مهندس قهوه‌ای با دیگر معماران نقاش بودن وی است. وی در ادامه نکته‌ای را یادآور شد که مهندس قهوه‌ای هر روز به برج زاگرس خیره می‌شد و از ساخت چنین پروژه‌هایی غصه می‌خورد.

تضمین‌کننده اعتلای فرهنگ معماری

سپس «علیرضا طلسچی» معمار همدانی با بیان این‌که اشخاصی مانند مهندس قهوه‌ای به دلیل پیشتاز بودنشان، برتر بوده‌اند و او نیز از معمارهای بزرگ معاصر ما بود، خاطرنشان کرد: من سعادت شاگردی مهندس قهوه‌ای را نداشتم.  ویژگی مهمی که مهندس داشت تضمین‌کننده اعتلای فرهنگ معماری است. ویژگی دیگر مهندس قهوه‌ای، نظم بود. در این تحولات مهم اجتماعی که رخ می‌دهد، ما فاقد انجمن معماری بودیم که ارزش‌های معماری را حفظ کند و یک معماری همچون مهندس قهوه‌ای با ورود به معماری شهری مهم‌ترین اقدام، یعنی شکل‌گیری حرفه معماری و ارزش‌گذاری برای این حرفه و نقش معمار در عرصه ساختمان را مشخص کرد. او با توجه به سنتی بودن سبکش مشخص کرد که می‌توان در عین اتکا به سنت به جهان مدرن نیز پا گذاشت.

او در ادامه از زنده یاد قهوه‌ای به عنوان رزمنده یاد کرد و گفت: به‌خاطره حفظ آثار ارزشمند ایشان و هویت حرفه‌ای، یادآوری می‌کنم که همراه با مهندس صاحبیان پژوهشی را آماده کرده‌ایم که به آثار معماران معاصر می‌پردازد.

«فرهاد فرزانه» معاون سابق امور عمرانی استانداری همدان نیز با اشاره به داستانی از رضا کیانی گفت: ما وقتی شخصی را از دست می‌دهیم، خود افسوس می‌خوریم که چرا همچون گلی را از دست داده‌ایم. او در ادامه به مطلب استادش دکتر «مهدی حجت» اشاره کرد و افزود: دلباز و دلگیر بودن خانه نشانه تفکر معمار است که مهندس قهوه‌ای خانه را از چند بعد بررسی می‌کرد.

شجاعت مهندس قهوه‌ای

سپس «سید جلیل موسوی» با تشکری از همدان‌نامه و شهر کتاب به‌خاطر برگزاری چنین مراسمی خاطر نشان کرد: مهندس قهوه‌ای نزدیک به چهار دهه در زمینه‌های اجتماعی، معماری و آموزشی بر گردن این شهر حق دارد.

او در ادامه گفت: باید فرهنگ‌سازی بشود که اگر شخصی می‌خواهد خانه‌ای بسازد ساخت آن را به معماری واگذار کند تا پروژه خوبی تحویل بگیرد و مهندس قهوه‌ای به ما یاد داد که اگر می‌خواهیم در جایی حالمان خوب باشد، نیازمند معمار خوب هستیم و این گسترده‌ترین تأثیر مهندس است و ویژگی دوم معماری مهندس قهوه‌ای این است که من خودم کمتر معماری را در ایران و همدان می‌شناسم که جسارت و شجاعت مهندس قهوه‌ای را داشته باشد. روزی که با دوستان برای دعوت از مهندس قهوه‌ای برای تدریس در دانشگاه آزاد رفتیم و او بدون هیچ چون و چرا پذیرفت و ما طرح چهار را پاس کردیم. مهندس قهوه‌ای تذکر داد که حواست باشد با این دانشجوها چطور رفتار می‌کنی، همین‌ها در آینده همکار تو خواهند شد.

موسوی در پایان با خاطره  دیگر از مهندس قهوه‌ای گفت: او بیشتر اوقات حقوق دانشگاه را دریافت نمی‌کرد و می‌گفت که بررسی کن ببین کدام دانشجوها مشکل مادی دارند به آن‌ها کمک کن. او با یادی از مهندس مددی به سخن خود خاتمه داد.

خاطرات

«بیاض‌علی فروتن» بنای باسابقه همدانی که از سال ۵۵ با مهندس قهوه‌ای کار می‌کرد، با ذکر خاطره‌ای از مهندس قهوه‌ای گفت: در حال بتن‌ریزی بودیم که مهندس قهوه‌ای تأکید داشت شیارها راست باشد. بعد از این‌که کامل بتن ریختیم، متوجه قناص بودن آن شدیم که مهندس تشریف آورد و با مهربانی از کنار ما رد شد و رفت و ادامه داد: باید به بنا طوری طرح داده شود که بتواند آن را اجرا کند.

«حسین ترکمان» یکی دیگر از استادکارانی که سابقه همکاری با مهندس قهوه‌ای دارد از خوبی مهندس گفت و افزود: مهندس از من فقط خواستار شیک و شکیل بودن کار بود.

«مصطفی شمس» با بیان اینکه درسیستم آکادمیک شاگرد مهندس قهوه‌ای نبوده از مهندس نقل کرد و گفت: مهندس خواستار این بود که دانشجو هر ترم باید در یک شهر درس بخواند و در تمام شهرها مهندس پرچم همدان را بالا گرفته بود.

او در ادامه خاطره‌ای از مهندس قهوه ای گفت: دانشجویان از مهندس سوال کردند چرا شما که جز معماران برتر شهر هستید از این ماشین قدیمی استفاده می کنید؟ او به این سوال پاسخ داد: شما نمی‌دانید این چیه! باد کشور آلمان میانشه. و سوال دوم در مورد سیگار کشیدن بود که گفت که من از ۱۱ سالگی سیگار کشیدم، اگر می‌دانستم سیگار کشیدن چیست از ٩سالگی به آن اقدام می‌کردم. یک بار مهندس در پاسخ به این سوال که آیا از روز اول از کارهای شما استقبال شد، گفت: خیر بسیار سختی و چالش داشتم. او در پاسخ به این سوال که چرا به دخترها نمره بیشتری می‌دهید، پاسخ داد که به دلیل این‌که در بیرون از دانشگاه برای آقا پسرها کار هست اما برای دخترها نه.

مرکز نقد شهر

در ادامه «مریم قهوه‌ای» دختر مهندس قهوه‌ای خاطراتی از پدرش گفت و سپس «محمدرضا عراقچیان» به جایگاه آمد و گفت: مهندس قهوه‌ای ظرف‌هایی ساخت که آدم‌ها شکل ظرف‌ها شدند. به معماری باید به یک دید همه فن حریف نگاه کرد. هنوز هم صدای مهندس قهوه‌ای درگوشم است. در دانشگاه تهران مهندس قهوه‌ای به «مستر بروند» معروف بود که بیشتر استادها به بچه‌های همدان می‌گفتند. آن‌ها از مستر بروند و از عدم دریافت حقوق می‌گفتند. حس مهندس قهوه‌ای فوق‌العاده بود. عراقچیان از ضرورت ساخت موزه کارهای هنری با عنوان «مرکز نقد شهر» توسط شورای شهر گفت.

زندی سپس از مهندس «بهزاد محمدی» دعوت کرد تا از استادش سخن بگوید: او نیز از برگزار کنندگان برنامه  قدردانی کرد و درباره مهندس قهوه‌ای گفت: مهندس خیر بود و همیشه از کمک به دانشجوهای نیازمند می‌گفت.

سپس زندی از مهندس میرابیان دعوت کرد. او نیز به یک مطلبی اشاره کرد که در مباحث معماری بسیار مهم است؛ اگر معمار در زمینه‌ای توانایی خودش را می‌شناسد باید به کارفرما تحمیل کند. از معمارها خواهش می‌کنم که کار خود را به روزمرگی نسپارند. کارهای مهندس قهوه‌ای الگوهای بسیار خوبی هستند. امضایش بروی کارها است گفته‌اند که شهر در نزد ما امانت است.

زندی سپس از «سعید صمدی» دعوت کرد تا از دایی خود مهندس قهوه ای بگوید. او اشاره کرد که سال ۶۰ مهندس به من درس زندگی داد. او همیشه می‌گفت که کار معماری سقف ندارد. او می‌گفت نگاه به آسمان دید را گسترش می‌دهد. در پایان از حسین ترکمان و بیاضعلی فروتن؛ دو استادکاری که سابقه همکاری با مهندس قهوه ای داشتند، تقدیر شد. در این مراسم تعدادی از آثار نقاشی مهندس قهوه‌ای به نمایش درآمد.