الوندتراشی به بهانه جواهرتراشی
به بهانه احداث پروژه پرشین یاقوت در دامنه الوند شمالی
چه اصراری است احداث پروژه‌های کلان شهری همدان از جمله بوستان جنگلی ولایت، مجموعه‌های گردشگری، بیمارستان هزار تخت‌خوابی و همچنین مجموعه فروش سنگ‌های قیمتی در منطقه حیدره که از نظر محیط زیستی دارای حساسیت بالایی است، اجرا شوند؟ چرا به جای رویکرد علمی، رانت و قدرت باید تعیین‌کننده مکان‌یابی صنایع و کاربری‌های مهم در همدان باشند؟
*مهرداد نهاوندچی
*دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست
الوند میخ زمین شهر و اطراف آن است
گهواره مریم، چشمه حوض نبی، تخت نادر، آرامگاه سام بن نوح و تعظیم خورشید عالم تاب بر الوند همدان، هر یک گوشه‌ای از عظمت این کوهستان زیباست که هر کدام داستان‌ها و افسانه‌های بسیار در پشت خود دارند. اما آن‌چه عنوانش جالب به نظر می‌رسد این‌که مردم همدان و روستاهای نزدیک به کوهستان الوند بر این اعتقاد دارند که همدان را زلزله هرگز ویران نمی‌کند، چراکه الوند میخ زمین شهر و اطراف آن است. شهر همدان بر روی قطعه سنگی بزرگ و قطور و یکپارچه که از یک جهت به الوند اتصال دارد، قرار گرفته و زمین‌لرزه‌ها در برابر این سنگینی توان لرزش‌های ویرانگر را ندارند که این باور تا حد زیادی درست و علمی است. کهن شهر همدان، از دیرباز به عنوان یک شهر کوهستانی شناخته شده است و کوه‌های آن، پیشینه تاریخی مفصلی در موضوعات فرهنگی، هنری، باستانی، تاریخی، اقتصادی، ورزشی و گردشگری داشته‌اند. چنان‌چه در کتب تاریخی و اشعار شاعران محلی و ملی به آن اشارات فراوانی شده است. کوه‌های همدان خدمات اکولوژیکی همچون تأمین ذخایر عظیم آب و تلطیف هوا، نقش حیاتی برای شهر همدان دارند و حفظ آن‌ها به عنوان نعمت‌های الهی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است، اما چند سالی است به بهانه‌های مختلف در پی این تخریب این گوهر بی‌همتا هستیم. یکی از این بهانه‌ها الوندتراشی به بهانه جواهرتراشی است.
پروژه پرشین یاقوت
استان‌های قم، خراسان، کرمان، همدان، اصفهان، سمنان و کردستان از مهم‌ترین مناطق دارای معادن سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در کشور به شمار می‌روند که در آن می‌توان فیروزه، عقیق، روزکوارتز، آمیتیست، آندوزیت، تیانیت، کریزکلات، دُر، باباقوری، چشم گربه‌ای، چشم ببری، گارنت و اپیدوت یافت. استان همدان نیز که در آن دو رشته کوه الوند و زاگرس وجود دارد، یکی از نقاط زرخیز کشور از لحاظ معدنی است و اکنون در آن ۲۷۱ معدن فعال وجود دارد که شامل سیلیس، فلدسپات، معادن غنی لاشه آهکی، سنگ آهن، پگماتیت، میکا، گارنت، انواع گرانیت‌ها، پوزولان، سیلیس، پوکه معدنی، دولومیت، تراورتن و تالک است و به تازگی آندولوزیت نیز در آن کشف شده است. این نوع یاقوت که تنها در همدان کشف شده و تخمین زده می‌شود حدود ۷۰ تن ذخیره در مناطق جنوبی همدان از آن وجود داشته باشد، هم‌اکنون در ساخت صنایع نسوز استفاده می‌شود. وجود این معدن و ظرفیت‌های بالای کشور برای تولید جواهر باعث شده که زمینه ساخت بزرگترین مجتمع جواهرات آسیا در همدان فراهم و کلنگ‌زنی شود. پروژه پرشین یاقوت طرحی عظیم در زمینی به مساحت ۱۶.۵ هکتار در منطقه حیدره همدان است که پس از گذشت قریب به ۱۳ سال و مسائلی که هرباره با سرمایه‌گذاران و طرح پیش آمده، در یک سکوت فرو رفته و گاه با یک شوک نیمه‌زنده به حیات ادامه داده است. این‌که همدان به عنوان قطب سنگ‌های قیمتی در سطح آسیا مطرح شود، چقدر عالی است. اما سوال اساسی این‌جاست: چرا در پروژه‌های کلان شهر همدان، مکان‌یابی و کارشناسی دقیقی در زمینه ارزیابی توان اکولوژیکی صورت نمی‌گیرد تا مشکلات بعدی پروژه به حداقل رسیده و به محیط زیست و کوهستان آسیبی وارد نشود؟ چه اصراری است احداث پروژه‌های کلان شهری همدان از جمله بوستان جنگلی ولایت، مجموعه‌های گردشگری، بیمارستان هزار تخت‌خوابی و همچنین مجموعه فروش سنگ‌های قیمتی در منطقه حیدره که از نظر محیط زیستی دارای حساسیت بالایی است، اجرا شوند؟ چرا به جای رویکرد علمی، رانت و قدرت باید تعیین کننده مکان‌یابی صنایع و کاربری‌های مهم در همدان باشند؟
ساماندهی الوند شمالی چه شد؟
اگرچه هنوز نمی‌توان متولی مشخصی برای کوهستان‌های همدان نام برد و انجام کارهای علمی مانند بررسی ذی‌نفعان، میزان قدرت و ارتباطات آن‌ها و همچنین زون‌بندی کوهستان‌های همدان به منظور کاربری‌های مختلف مانند گردشگری از ملزومات و اولویت‌های کارهای حفاظتی این پیکره‌های زخمی است؛ اما طرح ساماندهی دامنه شمالی الوند که سال‌ها از آغاز و قریب به سه سال از تصویب آن می‌گذرد، تاکنون جامه عمل بر تن خود ندیده است. پیش از این طرح، تعداد ۱۱ طرح دیگر در این زمینه ارائه شده بود که به نتیجه‌ای نرسیدند و حال نیز طرح ساماندهی دامنه شمالی الوند که توانسته مصوب شود نیز در گرداب بی‌توجهی فرو رفته است. کل دامنه شمالی الوند که ۴۳ هزار هکتار است، به پنج منطقه تبدیل شده است و این طرح مطالعاتی پنج منطقه شامل گنجنامه، حیدره، تاریک‌دره، دره‌مرادبیک و سد اکباتان این محدوده را مورد بررسی قرار داده است. اگرچه گفته می‌شود برای هر محدوده با توجه به ظرفیت‌های آن و پراکنشی که در کل الوند شمالی وجود دارد، اما سوال این‌جاست که چگونه طرحی عظیم در زمینی به مساحت ۱۶.۵ هکتار را در با قالب‌های مصوب طرح دامنه شمالی الوند انطباق و موافقت نامه‌های اصولی در این زمینه کسب کرده است؟
تعارضات طرح پرشین یاقوت
۱- جاده حیدره کشش این پروژه را ندارد، حتی با توجه به بُرد این جاده برای بوستان جنگلی ولایت هم بحث وجود دارد. توسعه مراکز گردشگری و رفاهی در جاده حیدره، مطرح شدن بحث احداث بیمارستان هزار تخت‌خوابی در این محدوده، فشار ترافیکی را به این منطقه بیش از پیش وارد خواهد کرد. لزوم امدادرسانی در این منطقه در شرایط ترافیکی در حد غیرممکن خواهد شد. تعریض این جاده هم چیزی جز نابودی محیط زیست و این بخش از ریه سبز همدان نخواهد داشت.
۲- از نظر طبیعت و کوهستان، این حجم از ساخت و سازها در این منطقه متناسب با توان اکولوژیکی نیست.
۳- تبعات اجتماعی و به حاشیه رانده شدن روستای حیدره در کنار برج‌های عظیم این مجموعه وجود دارد.
۴- مکان‌یابی این پروژه درست نیست، و توان اکولوژیک این منطقه نیز برای گردشگری تناسبی ندارد.
۵- این پروژه انطباقی با طرح دامنه شمالی ندارد.