*رضوان سلماسی
*عضو سابق شورای شهر همدان
گرچه انسان در طی سالیان دراز زیاده‌روی‌های بی‌شماری در بهره‌گیری از طبیعت انجام داده، به‌طوری‌که در راستای افزایش رفاه و ایجاد زندگی مطلوب‌تر، غیرمنصفانه و بیش از اندازه دست در طبیعت برده و با تغییرات غیراصولی در آن نه تنها زندگی گیاهی و جانوری را تحت الشعاع خود قرار داده، بلکه ادامه حیات را برای خود و سایر انسان‌ها با مخاطرات جدی روبرو کرده است.
در دنیای کنونی آسیب‌های زیست محیطی فراوانی در جهان به واسطه وجود انسان ایجاد شده، به‌طوری‌که این آسیب‌ها زندگی آیندگان را با مشکلات جدی مواجه کرده است. از اواخر قرن بیستم بعضی از کشورها نسبت به موضوع حفظ محیط زیست حساسیت نشان داده و در تلاش هستند که باقی مانده محیط زیست حوزه خود را در حد امکان حفظ کنند، اما کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ایران از تجربه این کشورها بهره نبرده و همچنان اولویت‌های آن‌ها اجرای طرح‌ها و برنامه‌هایی به نام توسعه کشور است که اجرای بسیاری از آن‌ها آسیب‌های جدی به محیط زیست وارد کرده و ادامه دادن آن‌ها آسیب‌های محیط زیستی را با سرعت بیشتری افزایش خواهد داد. این موضوع در کنار توجه به منافع شخصی تعدادی محدود از افراد خاص، طبیعت را به شدت دستخوش آسیب‌های فراوان در همه حوزه‌های محیط زیستی کرده است.
در شهر همدان هم مشکلات و چالش‌های مشابه در حوزه محیط زیست وجود دارد، به‌طوری که این موضوع باعث شده نه تنها در آینده بلکه حتی امروز هم همدان با مخاطرات و چالش‌های فراوان و جدی مواجه باشد؛ چالش‌هایی که اگر امروز به آن‌ها توجه نکنیم دیگر در آینده توان مقابله با آن‌ها را نخواهیم داشت. آینده همدان و مردم آن دستخوش تصمیمات غیرعلمی تصمیم‌گیران امروز شهری شده است. یکی از مشکلات امروز همدان آب است. همدان به واسطه شرایط اقلیمی و واقع شدن در دامنه کوهستان الوند دارای پنج رودخانه بزرگ و دائمی است که از دره‌های کوهستان الوند جاری و از میان این شهر زیبا می‌گذرد. بخش عظیمی از این رودخانه‌ها به علت وجود فاضلاب و نیز به بهانه توسعه شهر پوشانده شده‌اند. بخشی از حریم و در برخی مکان‌ها حتی بستر رودخانه‌های همدان توسط تعدادی از مالکان باغات موجود در حاشیه رودخانه‌ها تصرف و به مساحت باغات افزوده شده است. در بعضی موارد، ساخت‌و سازهایی هم در حریم یا بستر رودخانه‌ها به ویژه در رودخانه دره گنجنامه اتفاق افتاده است. به جز آلودگی‌هایی که به واسطه ورود فاضلاب یا پساب باغات در طول مسیر این رودخانه‌ها وارد شهر همدان می‌شود و منشا بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات محیط زیستی است، مسیر بستر رودخانه نیز در بعضی مکان‌ها تغییر پیدا کرده است که در آینده در صورت بروز سیل نه تنها باغات حاشیه رودخانه را درگیر مخاطرات می‌کند بلکه می‌تواند مردم شهر هم دچار آسیب‌های مالی و جانی کند. سیل‌هایی که در چند سال گذشته کشور ما را با بحران مواجه کرد و باعث از بین رفتن جان و مال مردم عزیز کشورمان شد، حاصل تغییر در بستر رودخانه‌هایی بود که در سالیان گذشته و بدون نگاه کارشناسی و علمی تغییر پیدا کرده و بر بستر آن‌ها شهر بنا شده بود.
بستر رودخانه زیبای گنجنامه همدان هم در برخی نقاط از مسیر اصلی خود به بهانه‌های مختلف مشابه آن‌چه گفته شد، منحرف شده و در برخی نقاط ساخت‌و‌ساز در بخشی از باغات نه تنها در حریم بلکه بر بستر آن انجام گرفته است و هیچ مقامی بر آن نظارتی نداشته است. با توجه به تاریخچه این رودخانه ارزشمند، سیلاب‌های چند ساله آن نه تنها می‌تواند ساخت‌و‌سازهای بستر این رودخانه را نابود کند، بلکه به خاطر حجم فراوان آب و نیز فشار ناشی از حرکت آب رودخانه می‌تواند زندگی مردم شهر را در نقاط انتهای شهر با مخاطرات جدی مواجه کند. این در حالی است که وجود رودخانه و حریم آن، چه در داخل شهر و چه بیرون از آن می‌تواند به واسطه وجود جذابیت آب و طبیعت سبز اطراف آن به عنوان یک جاذبه گردشگری و تفرجگاهی برای پیاده‌روی همشهریان خوب همدان مورد استفاده قرار گیرد، کاری که بسیاری از کشورهای توسعه یافته انجام می‌دهند و از مسیر مربوط به رودخانه‌های شهر‌ها به عنوان یک جاذبه گردشگری بهره می‌برند. آزادسازی بستر رودخانه‌ها به مدیران اجازه می‌دهد به موقع و با حداقل زمان مشکلات محیط زیستی این حوزه را در حد مطلوب مدیریت کنند. امروز حقوق عامه شهروندان همدانی توسط تعداد معدودی از مالکان مجاور رودخانه تحت الشعاع قرار گرفته است.
در دوره پنجم شورای شهر همدان بحث آزادسازی حریم رودخانه گنجنامه و تبدیل آن به تفرجگاهی با محوریت پیاده‌راه مطرح و نیز دادستانی محترم هم در این حوزه ورود پیدا کرد. کاری که نه تنها برای این رودخانه بلکه برای سایر رودخانه‌های سطح شهر هم باید انجام بگیرد، اما تاکنون برای آزادسازی حریم این رودخانه زیبا برنامه جامع و مدونی ارائه نشده است. اهمیت موضوع به اندازه‌ای است که لازم است دستگاه‌های متولی این حوزه پای کار آمده و نسبت به آزادسازی حریم رودخانه و آماده‌سازی آن برای بهره‌برداری مناسب اقدام عاجل کنند. گرچه وجود روزمرگی‌ها در امور جاری بسیاری در این دستگاه‌ها و اعتقادنداشتن مدیران ارشد دستگاه‌های متولی به انجام کار باعث شده، عملی‌شدن این پروژه ارزشمند مشمول زمان شود، با این همه انتظار می‌رود با توجه به اهمیت دره گنجنامه و اثرات اکولوژیکی آن بر شهر همدان و نیز لزوم حفظ محیط زیست کوهستان الوند و دره گنجنامه بویژه رودخانه جاری در آن، با برنامه‌ریزی دقیق و علمی و بهره‌گیری از نگاه مشاوران متخصص و متعهد و با نگاه حداقل دستکاری در طبیعت، حریم این رودخانه زیبا آزاد و در راستای ایجاد مسیری پر از جاذبه‌های طبیعی که بتواند در حوزه گردشگری میزبان میهمانان ارجمند شهر تاریخ و تمدن باشد مورد بهره برداری قرار گیرد و به این وسیله رسالت حفظ بخشی از محیط زیست این قسمت از شهر توسط مدیران نمود پیدا کند.