این کار ماندگار
همدان‌نامه از روند شکلگیری سایت‌موزه میدان گزارش می‌دهد
همدان‌نامه: شاید بتوان گفت در میان هجمه خبرهای تلخی که از گوشه و کنار کشور و استان و شهرمان به گوش می‌رسد، نزدیک‌بودن زمان افتتاح سایت‌موزه میدان مرکزی همدان به عنوان نخستین سایت‌موزه کشور، از آن خبرهای خوبی است که شاید برای چند روز حال آدم را خوش کند. در پرونده این شماره، به این اتفاق خوب می‌پردازیم.
*امیرشهاب رضویان:
*دوست داریم این شهر زیباتر شود
یکی از افرادی که در به ثمر رسیدن سایت موزه همدان تلاش کرد و پویشی برای حمایت از این طرح راه انداخت «امیرشهاب رضویان» سینماگر برجسته همدانی است.
رضویان می‌گوید: موزه میدان اصلی شهر همدان در مرحله پایانی ساخت و تکمیل شدن است و این جای خوشحالی دارد. چند سال پیش بود که این محل را حفاری کردند و لایههای تاریخی از دوران مختلف در آن کشف شد. با همراهی ۴۰۰ نفر از هنرمندان، فعالان مدنی و روزنامه‌نگاران امضا کردیم و از مدیران شهری، استاندار و مدیر میراث فرهنگی مطالبه کردیم، و خواهش کردیم اینجا حفظ شود.
این سینماگرهمدانی در ادامه توضیح می‌دهد: در قدیم قاعده این بود که چیزی کشف میشد، آن را بیرون آورده و جای آن خاک میریختند. اما خوشبختانه این‌بار آثار کشف شده سرنوشت بهتری داشتند. جای یک سایت موزه در همدان خالی بود، مشخصا در این میدان تاریخی که ۹۰-۸۰ سال عمر دارد و بخشی از هویت معماری، تاریخی و فرهنگی شهر همدان شده است. کار شروع شد، نقشهها را طراحی کردند. هر چند با تاخیر اما به زودی ساخته میشود.
رضویان می‌گوید: به عنوان یکی از آن شهروندان مطالبه‌گر، یکی از شهروندانی که دل او میخواست اینجا به یک نتیجهای برسد، میخواستم هم ابراز خوشحالی کنم، هم تشکر کنم؛ از همه مدیرانی که اذیتشان کردم، چراکه ممکن است با نوشتههایم آنها را رنجانده باشم. اما باور داشته باشیم که اگر هر کدام از ما وارد میشویم و مطالبهای میکنیم که موجب رنجش یک مدیر هم میشود، چیزی جز صلاح شهر را نمی‌خواهیم و دوست داریم این شهر زیباتر شود. «عباس صوفی» شهردار وقت، «محمدناصر نیکبخت» استاندار سابق و «علی مالمیر» مدیرکل میراث فرهنگی این سه نفر مشخصا حمایت کردند و از همگی آنها ممنون هستم. امیدوارم بازهم در مسند امور باشند که بتوانند، کارهای خوبی برای شهر همدان انجام بدهند و ما هم بیاییم اذیتشان کنیم، دعوا بکنیم، نامه بنویسیم، اعتراض بکنیم و مطالبه داشته باشیم؛ اما اتفاقی برای شهر بیفتد.
این سینماگر همدانی در پایان می‌گوید: این شهر نباید از زیباییهای آن، از ساختمانهای آن، از محیط زیست و باغهای خوب آن تهی شود. شهر حیفی است. بساز و بفروشها حق ندارند این شهر را نابود کنند. ساختمانهای قدیمی این شهر باید حفظ شود، که آن هویت معماری و هویت فرهنگی و تاریخی شهر کماکان حیات داشته باشد. دستهمه کسانی که برای این پروژه زحمت کشیدند، درد نکند، از معمار، پیمانکار، مجری گرفته تا اصحاب رسانه که پیگیر ماجرا بودند.
*وقتی همه پای کار باشند
*مالمیر از مشارکت هنرمندان، سازمانهای مردم نهاد و رسانهها در ایجاد نخستین سایت موزه شهری کشور در همدان می‌گوید
مسئولیت طراحی سایت موزه، مرمت اشیا کشف شده و جانمایی و چیدمان اشیا در موزه با اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است و مدیرکل این اداره می‌گوید اشیا آماده جانمایی است و پس از پایان عملیات عمرانی توسط شهرداری این اقدام صورت خواهد گرفت.
یک پروژه فرهنگی
«علی مالمیر» مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان می‌گوید: یکی از مهمترین پروژه‌هایی که در چند سال گذشته در استان همدان اجرا شد و به عنوان یک پروژه فرهنگی ، مدنظر است، سایت موزه است. به‌رغم اینکه ابتدای عملیات کاوشی که در فاز اضطرار و پیاده‌راه‌سازی وجود داشت، ما مجبور شدیم درگیر این پروژه شویم. در ابتدا هم برآوردمان این نبود که اینجا تبدیل به یک سایت موزه شود و اساسا نتایج کاوشها هم اگرچه دارای اهمیت است اما در قالب اینکه سایت موزه را با آن شکل داشته باشد، پیشبینی نمیشد.
مالمیر در ادامه می‌گوید: معمولا اینگونه است که بعد از انجام کاوش و انتقال اشیا به مخزن امن، نمایش در موزههای اصلی انجام میگیرد و راحتتر بودیم به این شیوه کار را پیش ببریم. اما این اقدام پسندیدهای که در سطح استان اتفاق افتاد، قابل تقدیر است. به ویژه هنرمندان همدانی و غیر همدانی، رسانهها، سازمانهای مردم نهاد که مشارکت کردند و مطالبه کردند و سبب شد ایده خلاقانهای در ذهن مردم شکل بگیرد و آن هم این بود که یک سایت موزه در این محل ساخته شود.
کار جمعی
وی می‌گوید: این امر از چند بعد دارای ارزش است. یکی اینکه کار جمعی، پسندیدهای است که با حضور هنرمندان، سازمانهای مردم نهاد، رسانهها، شورای شهر، شهرداری، میراث فرهنگی و دستگاههای فرابخشی که شاید الزاما مستقیما هم ارتباط نداشته باشند، شکل گرفت و این هم زیبنده شهری است که موسوم به پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین است. این اقدام فرهنگی که انجام گرفته، دارای ارزشی است که به گونه‌ای همراستا و تایید کننده آن عنوان در مرکز شهر همدان است و دارای نقش ممتازی در تاریخ این سرزمین است.
نخستین سایت‌موزه کشور
مدیرکل میراث فرهنگی استان ادامه می‌دهد: همین موضوعی که ما اخیرا داریم به عنوان یک پرونده ثبت جهانی مطرح میکنیم و منظر تاریخی شهری است که از ابتدای شکلگیری تاکنون در دورههای مختلف تاریخی، در تاریخ مملکت نقش آفرین بوده است. این سایت موزه هم، تصادفا با توجه به اینکه دورههای مختلف را روایت میکند، اما از این منظر میتواند یکی از مشخصههای این سایت موزه باشد که اولین سایت موزه شهری است که در کشور ما شکل میگیرد.
وی می‌گوید: فارغ از اینکه از نظر فرهنگی چقدر ذهن مخاطبین را با فرهنگ و تاریخ همدان درگیر میکند، به لحاظ گردشگری هم میتواند یکی از جذابترین، جاذبههای استان ما باشد که در مرکز بافت تاریخی با آثار متعدد ارزشمند مربوط به دورههای مختلف تاریخی باشد و میتواند ظرفیت تاریخی همدان را خیلی تقویت کند و در مرکز شهر همدان، مرکز پیادهراه و محور فرهنگی از سمت آرامگاه بوعلی شکل بگیرد و از درون میدان، بازار و بناهای آن منطقه و همچنین محوطه تاریخی هگمتانه و نهایتا تا آرامگاه باباطاهر امتداد داشته باشد. این محل میتواند مرکزیت این محور فرهنگی را داشته باشد.
منتظر یک اتفاق بزرگ
مالمیر در پایان می‌گوید: این پروژه، هم به لحاظ منحصر به فرد بودن آن به عنوان یک سایت موزه شهری و هم به لحاظ همراستایی مفهومی که مفهوم زنده بودن بافت تاریخی همدان در دورههای مختلف تاریخی را دارد و هم از بعد این که یک همگرائی و همافزایی خیلی خوبی بین ذینفعان مختلف شکل گرفته است، دارای اهمیت و ارزش است. جا دارد اینجا از همه هنرمندان، رسانهها و سازمانهای مردم نهاد که خیلی خوب ورود کردند و به شکلگیری این ایده و تقویت این ایده کمک کردند، تقدیر و تشکر کنم. امیدوارم با یاری خداوند به زودی ما شاهد بهرهبرداری از این سایت موزه در سطح استان باشیم، شهرداری هم اقدامات عمرانی را به سرعت انجام داده و در مراحل پایانی کار است. ما هم آمادگی لازم را داریم که به محض اینکه کار عمرانی به اتمام رسید، موضوع جانمایی و استقرار اشیایی را که مرمت کردهایم، داشته باشیم و شاهد این کار فرهنگی خوب در شهر فرهنگی همدان باشیم.
*تجربه شیرین شهرداری
شهرداری همدان کمتر به مباحث میراث فرهنگی توجه نشان می‌دهد. مشارکت در ساخت سایت موزه نخستین تجربه مهم مدیریت شهری در این حوزه بود که میتواند به عنوان الگویی برای فعالیت‌های مشارکتی مورد توجه قرار گیرد.این اتفاق مهم در زمان عباس صوفی افتاد.
«عباس صوفی» شهردار سابق همدان می‌گوید: اقداماتی که در حوزههای مختلف عمرانی، اجتماعی و فرهنگی در مدیریت شهری انجام شد هر یک حاصل زحمات پیوستهای بود که در حوزه خود جای دفاع دارد. یکی از این موضوعات، پروژه سایت‌موزه است. در ابتدا اصلا قرار نبود سایت موزهای ایجاد شود و طرح میدان امام یک طرح فلت و آبنمایی در وسط آن بود.
وی می‌افزاید: بعد از حفاری که انجام و اشیایی که در آن‌جا کشف شد، سازمان میراث فرهنگی پیشنهاد ساخت سایت موزه را داد. ابتدای کار، خود سازمان میراث فرهنگی وارد کار شد و فقط یک مرحله پیش رفت. بخشی از کار که راکد مانده بود مربوط به میراث فرهنگی و مسکن شهرسازی بود. پس از آن شهرداری به صورت جدی وارد کار شد. تاکنون بیش از ۹۰ درصد کار انجام شده و مراحل نهایی آن در حال انجام است که بعد از اتمام کار باید آن را به سازمان میراث فرهنگی تحویل بدهیم.
شهردار سابق همدان در ادامه می‌گوید: همدان شهری با قدمت پنج هزارساله است که این سایت موزه در وسط پیادهراه بوعلی، میدان و اکباتان میتوانند معرف هویت همدان باشد. سایت موزه یک پروژه فرهنگی به شمار می‌رود و شهرداری تلاش خوبی در این زمینه داشت که به ثمر رسید.
صوفی در پایان می‌گوید: بسیاری از پروژههای ما که در چهار سال گذشته انجام شد حاصل مطالبهگری مردم در حوزههای مختلف بود. یکی از این پروژهها همین سایت‌موزه بود که اگر مطالبهگری مردم نبود قطعا این کار انجام نمیشد. ارزش کار افرادی که قدرت اجرایی نداشتند اما قدرت حرف زدن و مطالبهگری داشتند کمتر از کار شهرداری نبود. مطالبهگری قطعا همیشه نتیجه خواهد داشت. مطالبه جمعی هنرمندان، روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی در کنار مشارکت نهادهای اجرایی تجربه شیرینی بود. و یادگاری برای آیندگان من از هنرمندان، خبرنگاران و فعالان مدنی همدان سپاسگزارم.
*گنجینه میدان مرکزی چیست؟
*صاحب محمدیان منصور
*عضو هیئت علمی دانشگاه
یکی از سوالاتی که در خصوص سایت موزه میدان مرکزی همدان مطرح میشود، این است که مگر چه چیزی در این مکان کشف شده که ارزش دارد آن‌را به نمایش بگذاریم و ساختار کالبدی میدان را تغییر دهیم؟
در پاسخ به این سوال مهم باید گفت: شاید در کمتر نقطه‌ای در جهان، سه هزار سال تاریخ تداوم زندگی، در یک محوطه ۳۰۰ متر مربعی در لایههای متناوب شناسایی شده باشد. اما چنین چیزی در مرکزی‌ترین نقطه شهر همدان شناسایی و کاوش شده است. بررسی آثار کشف شده در کاوش سایت موزه اهمیت این مسئله را تا حدودی روشن میکند.
سفال‌هایی که از دوره ماد در این سایت توسط گروه باستان‌شناسی سازمان میراث فرهنگی به سرپرستی دکتر شعبانی کشف شده، نشان از وجود آثاری از دوره ماد در لایههای زیرین شهر همدان است. پایه ستون‌های سنگی کشف شده دوره هخامنشی نشان از وجود معماری دوره هخامنشی، روی تدفین‌های دوره ماد دارد. تدفین جنین چند ماهه در دوره اشکانی نشان از قدر منزلتی است که نیاکان ما برای جایگاه انسان قائل بوده‌اند.
معماری و اشیا کشف شده متعلق به دورههای میانه اسلامی توسط تیم کاوش و در روی لایههای ماد، هخامنشی و اشکانی، نشان از وجود زندگی در دورههای میانه اسلامی روی تمدن‌های پیشین است. پی‌های معماری متعلق به دوره قاجار بر روی لایههای پیشین، سنگ آسیاب، چرخ روغن‌گیری و موارد دیگر همچنان نشان از تداوم زندگی در لایههای قاجاری دارد و معماری و آثار دوره پهلوی در پیرامون میدان نیز نشان می‌دهد که زندگی در آخرین لایههای این شهر و در همان مکان همچنان تداوم داشته است.
در طراحی موزه نیز سعی شده است علاوه بر تدارک شرایط لازم برای ارائه آثار تاریخی، مکانی برای شکلگیری رخدادهای دوره معاصر نیز وجود داشته باشد و انواع مراسم اجتماعی و مذهبی و هنری امکان وقوع داشته باشد و در یک کلام تداوم تاریخی زندگی در این مکان در دوره معاصر نیز خیلی پررنگ امتداد پیدا کند.
از طرفی این سایت موزه یک ظرفیت گردشگری جدید ایجاد میکند و موجب تقویت پیاده راه بوعلی- اکباتان میشود و نقطه اتصال دو موزه بوعلی سینا و موزه هگمتانه خواهد شد. اما تفاوت این سایت موزه با دو موزه دیگر این است که مخاطب آن عامه مردم شهرند که بدون اینکه بخواهند به موزه بروند موزه در سر راه آنان قرار میگیرد.
اما مبانی نظری طراحی سایت موزه میدان مرکزی همدان را می‌توان به طور خلاصه چنین مطرح کرد: فرم استفاده شده در طرح عبارت است از یک استوانه ترکین که منبعث از معماری مقابر دوره اسلامی است و در امتداد معماری آرامگاه بوعلی و آرامگاه باباطاهر است. آرامگاه بوعلی متعلق به یک دانشمند بزرگ جهانی است و آرامگاه باباطاهر متعلق به یک شاعر و عارف بزرگ از مفاخر عرفان ایرانی است و سایت موزه میدان امام نیز آرامگاه نیاکان چند هزار ساله ماست و علاوه بر آن تجلی لایههای تمدنی شهر همدان است.
از نظر فضایی سعی شده است که این استوانه ترکین در درون استوانه دیگری قرار گیرد و فضایی آمفی تئاتر گونه برای انجام تعاملات انسانی شکل گیرد. همچنین در این طرح سعی شده است تا به منظور احترام به جداره‌ها و هویت مکانی میدان، سایت موزه در پایین ترین ارتفاع ممکن قرار گیرد و با استفاده از فرم رواق از تابش آفتاب مستقیم به آثار جلوگیری شود و مخاطب نیز به دور از تابش آفتاب بتواند از آثار بازدید کند.
*یادگار فرهنگی شهرداری
«حمید بادامی نجات» از اعضای شورای ششم است که در شورای پنجم نیز حضور داشت و برای تخصیص اعتبار برای ساخت سایت موزه تلاش زیادی کرد.
بادامی نجات می‌گوید: زمانی که پیادهراه میدان مرکزی به مراحل نهایی رسیده بود، مسکن و شهرسازی با همراهی مدیر منطقه یک، شهردار و مدیر میراث فرهنگی طرح یک سایت موزه را پیشنهاد دادند که شورا هم در ابتدا پذیرفت. فرایند ساخت و اعتبار آن مشارکتی بین شهرداری، مسکن و شهرسازی و میراث فرهنگی بود. شهرداری مسئولیت خود را انجام داد اما دو نهاد دولتی دیگر در تحویل سایت موزه تاخیر کردند. با پیگیریهای انجام شده شهردار پذیرفت که این پروژه را با اعتبارات داخلی تکمیل کند. با مصوبهای که شهرداری برای شورا ارسال کرد حدود پنج میلیارد تومان جابهجایی اعتبار از یک پروژه منطقه یک برای پروژه سایت موزه داشتیم که بلافاصله پیمانکار مشخص و عملیات اجرایی آغاز شد و ما شاهد آن هستیم که به مراحل نهایی خود رسیده است.
این عضو شورای شهر توضیح می‌دهد: سایت موزه یکی از کارهای فاخر و ماندگار مدیریت شهری دوره پنجم است. استان همدان میتواند این مجموعه را بهعنوان یکی از مراکز فرهنگی فاخر خود به دنیا معرفی کند. در دوره قبلی کفسازیهای خوبی انجام شده که میدان امام این کار را تکمیل کرد. در آینده هر شش خیابان که در طرح تفصیلی به عنوان پیادهراه پیشبینی شده است اجرا خواهیم کرد. هرچند به یک سری الزامات و زیرساختها برای انتقال بحثهای سواره به خارج از رینگ اصلی شهر نیاز است. این سایت موزه شهروندان را برای همراهی با مدیریت شهری اقناع خواهد کرد.
*مدیر شهرداری منطقه یک خبر داد:
*سایت‌موزه میدان در آستانه افتتاح
*فاطمه کاظمی
*روزنامه‌نگار
آن روزهایی که زمین میدان مرکزی به قصد پیاده‌راه‌شدن کنده شد، هیچ‌کس فکرش را نمی‌کرد که یک اتفاق خوب در انتظار این شهر کهن است. اشیایی در این میدان تاریخی کشف شد و البته مسئولان بدشان نمی‌آمد روی آن بتن بریزند تا خودشان را از دردسرهای بعدی رها کنند. اما شاید از معدود دفعاتی بود که همه رسانه‌های همدان کنار هم ایستادند و هنرمندان هم به کمکشان آمدند و با یک نامه که بیش از ۴۰۰ امضا پای آن خورد، مدیران همدانی را مجبور کردند برای نخستین‌بار، در برابر خواسته اغلب شهروندان برای ساخت یک سایت‌موزه در دوست‌داشتنی‌ترین نقطه همدان که جمع خاطرات همدانی‌ها در آن جمع است، سر فرود بیاورند.
البته آن زمان کسی فکرش را نمی‌کرد که ساخت این سایت‌موزه، این همه سال به طول بینجامد اما خب پاس‌کاری‌های معمول مدیران و بی‌برنامه‌گی دستگاههای مربوط با این موضوع باعث شد افتتاح این سایت‌موزه به رویداد بین‌المللی همدان ۲۰۱۸ نرسد اما در نهایت با همت شهرداری منطقه یک، این سایت‌موزه ساخته شده و به زودی افتتاح خواهد شد.
فکرش را بکنید منظر تاریخی اجتماعی هگمتانه تا همدان ثبت جهانی بشود و آوازه تاریخ کهن این شهر بیش از پیش در گوش جهانیان بپیچد و گردشگرانی از سراسر جهان برای دیدن همه تاریخ همدان به این نقطه بیایند و آن‌وقت از سایت‌موزه زیبای آن دیدن کنند. شهروندان همدانی هر روز از کنار این سایت‌موزه عبور کنند و یادشان بماند در کهن‌ترین شهر جهان زندگی می‌کنند، حال همه‌تان خوش.
این اتفاق خوب حاصل همراهی همه آن‌هایی است که دلشان برای آبادی این شهر می‌تپد و درسی برای همه ماست که اگر همه کنار هم برای یک خواسته بایستیم، لاجرم مدیران مجبور به پذیرش آن خواسته خواهند بود. کاش این همراهی و همدلی برای حفظ بافت تاریخی این شهر هم وجود داشت و نمی‌ایستادیم تا جلوی چشمانمان، خاطرات چند نسل را نابود کنند و چیزی برای آیندگان نماند.
«مسعود دهبانی صابر» مدیر شهرداری منطقه یک که مسئولیت اجرای پروژه سایت‌موزه را بر عهده گرفته با بیان اینکه یکی از مهمترین پروژهها در شهر همدان با توجه به رفت و آمد زیاد شهروندان از میدان مرکزی، پروژه سایت موزه است، توضیح می‌دهد: از آبان ماه سال گذشته این پروژه به شهرداری منطقه یک واگذار شد که خوشبختانه فرآیند برگزاری مناقصه و جذب پیمانکار به سرعت صورت پذیرفت و با اعتباری ۱۱۰ میلیارد ریالی و با تلاش شبانه‌روزی طی نه ماه گذشته این پروژه هم اکنون بیش از ۹۰ درصد پیشرفت اجرایی داشته است و به زودی شاهد افتتاح این سایت موزه که قطعا شهروندان همدانی سال‌های زیادی منتظر آن بودند خواهیم بود.