*عرفان صفانیا
*کارشناس ارشد شهرسازی
طرح‌های شهری و منطقه‌ای به عنوان راهنماهایی برای توسعه در نظر گرفته می‌شوند. این طرح‌ها معمولا به صورت بالادست-پائین‌دست یکدیگر در نظر گرفته می‌شود و هر طرح باید از طرح بالا دست خود تبعیت کند و منافاتی با طرح‌های بزرگ‌تر نداشته باشد. یکی از طرح‌هایی که معمولا برای شهرهای بزرگ در کنار طرح جامع در نظر گرفته می‌شود، طرح مجموعه شهری است. طرح مجموعه شهری یک طرح راهنما برای شهرهایی با جمعیت بالای ۲۰۰هزار نفر است که در کنار خود نقاط شهری و روستایی مهمی را در بر گرفته است. طرح مجموعه شهری با در نظر گرفتن دیدگاه منطقه‌ای به بررسی مسیرهای رشد و توسعه متوازن شهرها در کنار شهر مادر می‌پردازد؛ معمولا در این طرح شامل دو شهر دیگر در کنار شهر مادر می‌شود.
طرح مجموعه شهری با دیدگاه منطقه‌ای نگاه وسیع‌تری نسبت به طرح های جامع شهری دارد. این دیدگاه باعث می‌شود تا نقاط شهری مربوط (اغلب وابسته) به شهر مادر نیز در محاسبات شهرسازی در نظر گرفته شوند. به عنوان مثال، مسائل اقتصادی در شهرهای وابسته تا حد زیادی تحت تأثیر نیروهای اقتصادی و اتفاقات شهر مادر هستند. این شهرها ممکن است قسمتی از نیروی فعال اقتصادی شهر مادر را نیز تأمین کنند. همچنین، مسائل محیط زیستی اغلب در مقیاس‌های بزرگ بررسی می‌شوند و دیدگاه طرح مجموعه شهری نسبت به مسائل محیط زیستی بسیار گسترده‌تر و جامع‌تر می‌تواند مورد بحث قرار گیرد. این طرح می‌تواند به عنوان یک راهنما برای هدف گذاری طرح های جامع شهر مادر در نظر گرفته شود.
همدان نیز در سال‌های گذشته در پی مطالعه و تصویب طرح مجموعه شهری خود بود است. این طرح در تاریخ ۲۲/۷/۹۸ با شماره قانون ۱۵۰۳۲۴/۳۰۰ توسط شورای عالی معماری و شهرسازی با درنظر گرفتن شهر همدان به عنوان شهر مادر برای شهرهای جورقان، مریانج، صالح آباد، بهار، قهاوند، لالجین و مهاجران درنظر گرفته شد.از اهداف این طرح می‌توان به توازن جمعیت و امکانات، همچنین مدیریت یکپارچه و هماهنگ در این شهرها اشاره کرد. این طرح با در نظر گرفتن شهر همدان به عنوان یک شهر ۵۱۲ هزار نفری (در سال ۹۲) در مطالعات اولیه، به عنوان یک طرح مجموعه شهری بزرگ (شهرهای بین ۵۰۰هزار نفر تا یک میلیون نفر) در نظر گرفته شده.
با گذشت دو سال از تصویب طرح مجموعه شهری همدان، نمی‌توان در رابطه با کارآمد بودن این طرح اظهار نظر کرد اما باید این مسئله را در نظر گرفت که طرح جامع جدید همدان تا چه میزان از این طرح پیروی می‌کند؛ و آیا این طرح، پشتیبانی برای به ثمر رسیدن اهداف طرح مجموعه شهری همدان هست و یا خیر. در جایگاه بعدی باید اقداماتی که فراتر از طرح های شهری در دست اقدام هستند نیز بررسی شوند. این اقدامات ابتدا باید با طرح مجموعه شهری و سپس با طرح‌های جامع شهرهای حوزه مداخله تطبیق داده شوند.
در پایان، طرح‌های توسعه شهری-منطقه‌ای بدون ایراد نیستند و ممکن است حتی در قسمت‌هایی خطاهایی حیاتی داشته باشند اما این طرح‌ها با مطالعه کارشناسان در طی زمانی طولانی، به‌دنبال ترسیم یک نقشه راه مناسب و حساب‌شده برای رشد و توسعه شهرها، در نهایت بهره‌وری هستند. پیروی از طرح‌ها تا حد امکان باعث می‌شود تا تصمیمات شخصی و گروهی باعث لطمه خوردن به یک منطقه و یا شهر نشوند، از این رو باید در تهیه این طرح‌ها دقت بسیار زیادی به کاربرد تا در مرحله اجرا لزوم رجوع به طرح‌های توسعه زیر سوال نرود و بتوانند به عنوان یک راهنمای درست در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای مورد استفاد قرار بگیرند.