جاده برگشت گنجنامه، قلب الوند را می‌شکافد!

*مهرداد نهاوندچی                                                                                                                                                  

*دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست

• چرا الوند آن‌قدر مهم است؟

در خصوص لزوم اهمیت کوهستان­های همدان، باید ذکر کنیم، همدان از واحدهای همبسته کوه- دشت متشکل شده است. اما این به چه معناست؟ به زبان ساده سیستم همبسته کوه- دشت در مورد همدان به این معنی است که همدان توسط نیاکان ما در دشتی بنا شده است که در مجاورت همدان است و تأمین آب، تعدیل آب و هوا و بسیاری از نیازهای زیستی شهر توسط کوه­های اطراف آن صورت می­گیرد.

الوند؛ کوه مقدسی است که در طول تاریخ همواره تکیه‌گاه و پناه هگمتانه باستانی، مادستان و همدان بوده و هست، از همان روزها که راه‌اندازی تله‌کابین کوهنوردی را به تفریح و تفرجی آسان بدل کرد و «دشت‌ میشان» زیر پای مسافران و گردشگران با زباله‌ها انباشته شد. با گازکشی نیز زخمی دیگر بر جان این پیکر باشکوه افتاده شد. دره گنجنامه و دامان الوند همواره ییلاق همدانی‌ها بوده و ادیبان و مورخان از سرسبزی و آب و هوای این منطقه بسیار نوشته‌اند.

نکته جالب توجه در این داستان آن­که همدان در چند سال گذشته مدعی توسعه گردشگری پایدار بوده و تمام مقامات بلندپایه این استان از تلاش برای رونق صنعت گردشگری سخن به میان می‌آورند و همایش‌ها و نمایش‌های میلیاردی برگزار می‌کنند؛ اما گویا هیچ یک از آنان به اصول اولیه توسعه پایدار گردشگری که حفظ منابع و داشته‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی برای نسل‌های بعد است توجهی نمی‌کنند که اگر غیر از این بود در برابر تعرض‌های عده‌ای معدود به الوند که بخشی از تاریخ، فرهنگ و ادبیات این شهر از آن سرچشمه می‌گیرد، بی‌توجه نبودند. بسیاری از گردشگرانی که به همدان می‌آیند کوهنوردان و طبیعت‌گردانی هستند که به شوق دیدن شکوه الوند رنج سفر بر خویشتن هموار می‌کنند، پس برای حفظ و پایداری این ثروت بیکرانه باید دست به دست هم داده و از تخریب الوند جلوگیری کنیم.

 

• جاده برگشت گنجنامه

مسیر گنجنامه به علت این‌که یک منطقه گردشگری و تاریخی است، حجم بالایی از ترافیک را متحمل می‌شود. جاده فعلی گنجنامه واقعاً کشش حجم ترافیک به‌ویژه در ایام پیک را ندارد، بنابراین مدیریت شهری در دوره قبلی شورا، تصمیم داشت مسیر برگشت گنجنامه را به استخرعباس‌آباد منتقل کند. طبق این طرح، مسیر برگشت جاده گنجنامه کاملاً از ابتدای جاده تویسرکان (تاریک‌دره) آغاز و به سمت تپه عباس‌آباد هدایت و با تقویت جاده فعلی به بلوار ارم ختم می‌شود.

چند روزی است صحبت از به جریان افتادن پروژه «جاده برگشت گنجنامه» نقل محافل شده است. پروژه­ای که پس از مدت­ها مجددا به جریان افتاده است و حتی برای انجام مراحل بعدی به کمیسیون ماده ۲۳ نیز ارجاع شده است. شاید بهتر باشد این پروژه را در دو طرح­ جدا بررسی کنیم: یکی جاده برگشت گنجنامه که به سمت تپه عباس آباد است و دیگری تعریض و توسعه جاده گنجنامه به سمت شهرستان تویسرکان است. در خصوص جاده برگشت گنجنامه باید ذکر کنیم که با توجه به میزان حساسیت و ظرفیت برد فیزیکی کوهستان­های الوند، ساخت جاده برگشت این جاده­ها، خطرات و تبعات جبران‌ناپذیری بر جان الوند خواهد گذاشت که علاوه بر اثرات منفی بر خرد اقلیم، حیات جانوری و گیاهی موجودات منطقه و تاثیرات بلند مدت محیط زیستی، تاریخ و هویت الوند را به مخاطره می­اندازد.

 

گفته می­شود، مطالعات و بررسی میدانی این پروژه به متخصصان دانشگاه بوعلی‌سینا واگذار شده است، اما برطبق تجربه سوالاتی در ذهن شکل می­گیرد: اول این­که چنین گفته­هایی چه میزان ریشه در واقعیت دارند؟ دوم این­که آیا صرفا یک مطالعه و بررسی به منظور تائیدیه گرفتن طرح و به قول عامیانه فرمالیته کردن موضوع پیوست محیط زیست صورت گرفته است؟ سوم این­که اصلا مگر دانشگاه بوعلی گروه محیط زیست دارد که بخواهد مطالعات ارزیابی اثرات یا پیوست محیط زیستی برای طرح تهیه کند؟

 

• جاده‌کِشی به بهای الوندکُشی

به دلیل آسیب­های محیط زیستی ساخت جاده برگشت گنجنامه همدان، این اقدام غیرکارشناسی است. منطقه دره گنجنامه که بالاترین پل ارتفاعی مشرف بر شهر همدان به حساب می­آید نقش مهمی در تعیین اقلیم و آب و هوای این شهر کهن دارد و هر اقدامی که در راستای آسیب به این منطقه اتفاق بیفتد به طور مستقیم بر شهر تأثیر خواهد گذاشت. برای مثال اقدامات سال­های اخیر در این منطقه سبب شده است دمای شهر درجه افزایش پیدا کند و این موضوع اهمیت توجه به حفاظت از این منطقه را نشان می­دهد. طبیعت همدان و «دره رود» های بی‌شماری که در این منطقه وجود دارد در کمتر نقطه دنیا دیده می­شود که متأسفانه قدر دانسته نمی­شوند، اگر انجام کاری بر مبنای پژوهش دقیق کارشناسی و علمی باشد مسئولان بدون درنظر گرفتن منافع شخصی به نتایج این پژوهش­ها احترام بگذارند و عمل کنند. جاده‌کشی در این منطقه، زیستگاه جانداران این منطقه را تکه تکه می­کند. منطقه­ای که زمانی به وفور موجوداتی مانند جوجه­تیغی دیده­ می­­شد، اما اکنون ته مانده تنوع زیستی آن نیز نشانه گرفته شده است. متخصصین و اساتید دانشگاه نیز با طرح ساخت جاده برگشت مخالفت کردند. برای رفع معضل ترافیک به جای ساخت جاده برگشت، احداث حمل و نقل سبز و عمومی، برنامه کاهش تردد، مالیات سبز، ایجاد تور دوچرخه و سایر راهکارهای این­چنینی به منظور رفع این معضل پیشنهاد می‌شوند.

• بیگانه با گزارش­های ارزیابی اثرات محیط زیست

نمونه­های بسیاری از طرح­های کلان در استان و شهر همدان طراحی، اجرا یا در حال برنامه­ریزی هستند. اما در تقریبا تمامی این پروژه­ها حلقه مفقوده، لزوم توجه به طرح­های ارزیابی اثرات استراتژیک (SEA)، ارزیابی اثرات محیط زیستی (EIA)، و ارزیابی اثرات اجتماعی بوده است. از نهادهای نظارتی و مدیریتی استان مانند استانداری، فرمانداری، اداره کل حفاظت محیط زیست و نهادهای ذی­ربط انتظار می­رود در مورد پروژه­های کلان مانند سد، معادن، جاده کشی­ها و طرح­های مشمول ارزیابی اثرات محیط زیست، با حساسیت و سخت‌گیری بیشتری بررسی صورت بگیرد. در مورد پروژه­های کلان شهری مانند اسکای مال، قطار شهری، جاده‌کشی جاده گنجنامه نیز انتظار می­رود شورای اسلامی شهر همدان، دارا بودن پیوست محیط زیستی را تبدیل به الزام و قانون کند و طرح­هایی که تاییدیه محیط زیستی ندارند را به شکلی سخت­گیرانه برای اصلاح و تجدید نظر ارسال کند و در صورت اخذنکردن صلاحیت محیط زیستی، رد کند و مجوزی برای اجرای این گونه طرح­ها صادر نکند.

اما در مورد تعریض و توسعه جاده گنجنامه به سمت شهرستان تویسرکان، سوال این‌جاست: هدر دادن میلیاردها تومان از بودجه بیت المال به بهای تخریب تاریخ، هویت و محیط زیست الوند، آن هم برای جاده­ای که به قولی هشت ماه از سال مسدود است، چه توجیهی دارد؟ نگارنده پاسخ را به دانش فنی، وجدان مسئولان استانی و همچنین تنویر عمومی و نظرات مردم شریف همدان و تویسرکان واگذار می­کند.