*نازنین ناصری
*کارشناس ارشد محیط زیست
استان همدان با توجه به موقعیت جغرافیایی خود رودخانه‌هایی مانند گنجنامه، عباس‌آباد، چشمه قصابان، آبشینه و قره‌چای را در خود جای داده است که علاوه بر مزایایی در پایداری محیط زیست، تأمین آب شرب و کشاورزی استان، در حوزه گردشگری نیز قابل توجه هستند. وجود این رودخانه‌ها در استان به عنوان عناصر طبیعی فرصت‌های زیادی را در ایجاد و تقویت دالان‌های محیط زیستی شهری فراهم می‌کند. همچنین این دالان‌ها با توان اکولوژیکی و بوم‌شناختی بالا، طیف گسترده‌ای از پوشش گیاهی و دارویی و همچنین حیات وحش استانی را جذب می‌کنند و وجود آن‌ها برای ایجاد تعادل و حاشیه امن متأثر از تغییرات آب و هوایی، با توجه تغییرات اقلیمی که هر ساله بیشتر مشهود می‌شود، در حفظ و تجدید حیات اکوسیستم شهری ضروری است.
اما در سال‌های اخیر با توسعه فیزیکی شهر همدان به ویژه در باغ‌های گنجنامه، بستر این رودخانه‌ها در معرض تعرض بیشتری قرار می‌گیرد و پویایی فضایی آن‌ها همانند پویایی زمانی آن‌ها تغییر پیدا می‌کند. بسیاری از باغ‌داران در حریم رودخانه‌های عباس آباد و گنجنامه با تغییر کاربری اراضی و از بین بردن فضای سبز اقدام به ساخت‌وساز کرده‌اند. با ادامه این ساخت‌وساز‌ها علاوه بر تخریب حریم این رودخانه، سیستم‌های اکوهیدرولوژیک که نقش مهمی در گردشگری و پایداری محیط زیست استان دارند، دچار اختلال شده و منابع آب و دبی جریان آن‌ها با تأثر از تغییر کاربری اراضی، دست اندازی باغ‌داران و همچنین ورود فاضلاب حاصل از ساخت ویلا و رستوران‌های واقع در کنار این رودخانه دستخوش تغییر و آلودگی قرار می‌گیرد. تخریب حریم این رودخانه باعث فرسایش خاک کناره‌های رودخانه و رسیدن به بخش مرکزی آن را در پی دارد که باعث حمل مواد فرسایش یافته و رسوب‌گذاری در مناطق پائین دست این رودخانه و به دنبال آن از بین رفتن حاصل‌خیزی زمین‌های کشاورزی مناطق پائین‌دست می‌شود. از آثار دیگر تصرف در حریم این رودخانه از بین رفتن باغات و پوشش گیاهی طبیعی در حاشیه این رودخانه است و با توجه به این‌که یکی از کارکرد‌های رودخانه گنجنامه خنک کردن هوای شهر در تابستان و پالایش آلودگی هوایی ناشی از نیروگاه‌ها و صنایع واقع در همدان و تأثیر بر کیفیت مطلوب آب و هوایی استان است، این کارکرد خود را نیز از دست می‌دهد.
در یکی، دو سال اخیر مسئولان استانی، مسیر آزادسازی حریم رودخانه‌های استان را در پیش گرفته‌اند که امید است برای حفظ هرچه بیشتر و تقویت حریم رودخانه‌ها با اقدامات کارشناسی شده از جمله تقویت کیفیت و نقش رودخانه گنجنامه به عنوان عنصر هویت بخش تاریخی و طبیعی استان، بهسازی منظر و ایجاد امکانات فرهنگی_تفریحی در جهت آسایش مردم استان مانند ایجاد پیاده‌رو که باعث افزایش تعامل با محیط طبیعی می‌شود، با بهسازی مناظر حاشیه رودخانه شهری، با یک تیر چند نشان بزنند که هم به اهداف محیط زیستی این رودخانه دست یابند و هم با ایجاد مناطق تفریحی طبیعی همراه با حفظ آن‌ها در گردشگری طبیعی_تفریحی استان فرصت‌های جدیدی را به دست آورند.