*سید محمدجواد حسینیمرصع
*کنشگر معماری و شهرسازی
جانمایی و مکانیابی برای ابنیه و فضاهای شهری یکی از مسائل شهری است که مدیریت شهری باید توسط برنامهریزی و طراحی اصولی در صدد پاسخ به آن برآید در واقع با پیچیدهشدن روابط مکانی و فضایی شهر نیاز به برنامهریزی و آیندهنگری در مورد محل قرارگیری کاربریها مختلف اراضی در سطح شهر اهمیت زیادی پیدا می کند، چراکه تطابقنداشتن محل قرارگیری با عملکرد مورد نظر میتواند در حصول نتیجه دلخواه از خدمتی که آن بنا و فضای شهری مقرر به ارائه آن است، اختلال ایجاد کند. برای مثال در صورتی که یک مجتمع تجاری در قسمتی از شهر قرار بگیرد که امکان دسترسی مناسب سواره و پیاده به شکل مناسبی وجود نداشته باشد و یا حوزه نفوذ خدمات رسانی آن مجتمع درست بررسی و برنامهریزی نشده باشد، احتمالاً پس از اجرای طرح مجتمع تجاری عملکرد و بازدهی مکان دچار نقص خواهد بود و استقبال شهروندان از فضای آن مجتمع در حد انتظار طراحان و سرمایه گذاران نخواهد بود.
در مورد سایر فضاها و بناهای شهری نیز مانند مثال یاد شده یکی از عوامل مهم در موفقیت طرح و برنامه آتی یافتن مکان مناسب در پهنه شهری است که بسته به موضوع عملکردی آن مکان مسائل متفاوتی میتواند در تعیین درست آن مکان وارد مسئله شوند.
فضاها و بناهای اداری یکی از مواردی هستند که برای خدماترسانی به شهروندان در سطح شهر توسط برنامهریزان و طراحان قرار داده میشوند. تصمیمسازان و طراحان با توجه به موضوع خدمتی که آن فضای ادارای قرار است ارائه دهد، استانداردها و ضوابط مربوطی را برای مکانیابی باید رعایت کنند. در نظر گرفتن شرایط ترافیکی و دسترسیهای سواره و پیاده و شرایط پاسخ به حجم عبور و مرور و پارک وسائل نقلیه، هماهنگی با کاربری مجاور و حوزههای نفوذ و حوزه بلافصل، هماهنگی فرمی و شکلی با فضای شهری اطراف، مسائل امنیتی و رعایت پدافند غیرعامل و ایمنی و رعایت حرائم، فاصله مناسب از سایر ادارات مرتبط، دید منظر شهری، توزیع مناسب خدمات در مناطق مختلف شهری، ملاحضات اقلیمی و جغرافیایی و مانند این از جمله مواردی هستند که فضاهای اداری شهری باید با در نظر گرفتن آنها در سطح شهر مکانیابی و جانمایی شوند.
در شهر همدان فضاهای اداری مختلفی وجود دارد که بعضا به دلیل قدمت آنها در مناطق مرکزی شهر قرار گرفتهاند و فضاهای اداری جدیدتر در رینگهای دوم و سوم شهر جانمایی شدهاند؛ اخیرا با توجه به فرسودگی ساختمان برخی از ادارات قدیمی و یا گستردهشدن شرح خدمات برخی ادارات با توجه به رشد سطحی و جمعیتی شهر همدان، برنامه بازسازی و یا ساختن ادارات جدید در میان سازمانها و ادارات مختلف ایجاد شده، اما به نظر میرسد در اجرای این برنامهها انسجام و هماهنگی لازم وجود ندارد و عمدتا هر نهاد و ارگان برای خود تصمیم جداگانهای میگیرد و وحدت رویه و هماهنگی در برنامههای بالاسری برای سازماندهی کلی فضاهای اداری شهر دیده نمیشود؛ به طور مثال در حالی که حوزه خدمات این ادارات شامل همه شهروندان میشود بسیاری از ادارات در حال کوچ به مناطق خوش آب هوا و کوهپایهای و به اصطلاح بالای شهر هستند و با ساختن بناهای آنچنانی سعی در به رخ کشیدن هرچه بیشتر خود دارند و توزیع خدمات اداری خود را به شکل ناعادلانهای محدود به منطقه خاصی از شهر کردهاند یا بعضاً با قرارگیری در معابر با عرض نامناسب، عبور و مرور را در آن نقطه از شهر دچار گرههای ترافیکی کردهاند و یا با قرار گرفتن در فضای مشرف به فلکههای شهری و نبود فضای پارک وسایل نقلیه، نبود دسترسی مناسب پیاده و نیز پراکندگی ادارات مرتبط موجب به زحمت افتادن ارباب رجوع شدهاند، در حالیکه زمینهای بسیاری در مجاورت رینگ سوم بلااستفاده است و قرارگیری بناها و فضاهای اداری در این زمینها میتواند در توزیع حجم سفر در سطح شهر تعادل برقرار کند و همچنین میتواند با کشیدن خدمات به زمینهای اطراف شهر ارزش افزودهای برای اراضی این مناطق بیافریند.
به نظر میرسد لزوم توجه جدی به برنامهریزی و مکانیابی اصولی و علمی که امروزه توسط کارشناسان این امر با استفاده از نرمافزارهای تخصصی رایانهای و بهرهگیری از دانش و تجربه صورت میگیرد، باید در دستور کار مدیریت شهری باشد تا شاهد رضایتمندی هر چه بیشتر شهروندان و ارائه خدمت شایسته به ایشان باشیم.