*داود احمدی
*دانشجوی دکترای معماری
بر اساس بند «ج» ماده ۱۶۶ قانون برنامه سوم توسعه کشور از تشکیل مدیریتی مختص بافت تاریخی در شهرداری‌ها سخن به میان آمده است، بنابراین شروع موضوع شهرداری بافت تاریخی به دهه ۷۰ خورشیدی برمی‌گردد. در بند «الف» و «ب» این قانون نیز سازمان میراث فرهنگی موظف شده است تا محدوده‌ای تعیین کند و وزارت کشور به‌اندازه آن محدوده، مدیریت مختصی را در شهرداری‌ها شکل بدهد. امری که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته مسئولیت حفاظت، حراست و مدیریت بافت تاریخی مجموعه‌های شهری با شهرداری‌هاست.
در واقع شهر، سیستم یکپارچه‌ای از محلات تاریخی قدیمی و معاصر است که شهروندان ساکن در این محدوده‌ها، زندگی روزمره خود را دارند و بابت دریافت خدمات شهری، عوارض پرداخت می‌کنند. ارتقای کیفیت شهر و احیای ساختار گذشته شهر هم مأنوس با مرمت، نوسازی و بهسازیِ سطح کالبدی و اجتماعی آن بوده و همه این موارد، مرتبط با شهرداری است. با این حال شوربختانه به جرأت می‌توان گفت بیشترین ضربه‌ای که به مراکز تاریخی شهرهای ایران از جمله همدان وارد شده، تلقی‌های ناصحیح و اطلاق عناوینی چون بافت فرسوده به بافت تاریخی به وجود آمده است. بنابراین شهرداری‌های فاقد بدنه تخصصی، در مواجهه با بافت‌های تاریخی با تعاریف شاخص‌های سه‌گانه و غلط مصوب سال‌های ۱۳۸۷ شورای عالی شهرسازی و معماری، بسیاری از محدوده و محورهای تاریخی شهر را مورد تخریب قرار دادند.
بر اساس قانون برنامه سوم توسعه، باید شهرداری بافت تاریخی در همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین تشکیل شده و مسئولیت تخصصی حفاظت و احیا به مدیریت شهری داده می‌شد تا مدیریت شهری در قالب یک حوزه تخصصی مدیریتی به مدیریت عرصه‌های تاریخی ورود پیدا کند. موضوعی که در زمان تصویب آیین‌نامه بند «ج» ماده ۱۶۶، وزارت کشور و سازمان میراث فرهنگی، از سازمان برنامه‌وبودجه و سازمان اداری و استخدامی کشور مسئله استخدام و تأمین مالی و تجهیز شهرداری‌ها و دهیاری‌ها را مورد پیگیری قرار دادند، اما متأسفانه به دلیل تداوم نداشتن پیگیری‌های وزارت کشور و بعضا رغبت نداشتن شهرداران و شوراهای شهرها، اعتبارات متناسب جذب نشد و تخصیص نیافت و طرح تشکیل شهرداری بافت تاریخی در همدان مسکوت ماند. البته در شهرهایی مثل نراق، شیراز، سبزوار، مشهد، لار و شهرهای دیگر تشکیل شد.
با پیگیری وزارت میراث فرهنگی، امر مغفول مانده تشکیل شهرداری بافت تاریخی و مدیریت شهری مختص بافت تاریخی، در بند ۱۶ قانون حمایت از احیای بافت‌های تاریخی سال ۱۳۹۸ مصوب شد و شوراهای شهر نیز موظف شدند برای حفاظت و احیای بافت تاریخی در بودجه عمومی شهر رقمی را ببیند و هر سال برای محدوده تاریخی آن شهر، از اعتبارات عمومی، بخشی را به‌منظور حفاظت در نظر بگیرند. با این حال و با تاخیر در آستانه تاسیس شهرداری منطقه پنج یا همان شهرداری منطقه بافت در همدان هستیم و این پرسش مطرح است که: ساختار اداری شهرداری بافت تاریخی همدان باید چگونه باشد تا شهرداری بتواند وظایف خود را در این حوزه تخصصی تمام و کمال انجام دهد؟ انجام این کار مستلزم جذب نیروی متخصص در رشته‌هایی مثل مرمت و مرمت شهری است تا اقداماتی مثل صدور مجوز و نوسازی و بهسازی که شهرداری در بافت تاریخی انجام می‌دهد توسط این تیم تخصصی کنترل و پیگیری شود. مطابق با قانون شهرداری‌ها، نهاد عمومی این دستگاه معطوف به انجام خدمات شهری و فاقد ساختار تخصصی و مختص مدیریت میراث شهری است؛ حال آن‌که پیگیری امور و مسائل حفاظت و احیای میراث‌های شهری یک امر تخصصی است.
بر همین اساس، شهرداری نخست باید به اصلاح جدی ساختار سازمانی خود بپردازد تا بتواند برای این امور تخصصی تولی‌گری کند، بنابراین لازم است واحد سازمانی و متولی امور احیا و مرمت شهری در شهرداری منطقه بافت تاریخی تعریف شود و برای این امر باید یک سازمان یا اداره کل تخصصی (معاونت تخصصی) در شهرداری‌کل همانند سازمان زیباسازی شکل بگیرد تا برنامه‌ریزی برای احیای بافت تاریخی توسط این واحد عملیاتی شود. چراکه برنامه‌ریزی برای احیای بافت تاریخی همدان، نیازمند روش‌های توانمندسازی احیا، طرح محرک احیا و پروژه‌های ظرفیت‌سازی اجتماعی و اقتصادی است. برای نمونه مدیریت شهری بخش تاریخی، نیازمند تزریق خدمات مختص گردشگری، تفرجی و نیز رفع موانع و معضلات و حتی بهسازی زیست‌محیطی و شهری است و این واحد تخصصی شهرداری است که باید تغییر کاربری و احیای خدمات برای جذب انواع گردشگر در بخش اعظمی از پلاک‌های بافت تاریخی را به‌صورت مؤثر پیگیری کند. کنترل و بررسی کیفیت اقداماتی مثل احیا، تغییر کاربری و ارائه خدمات به ساکنان بافت تاریخی نیز نیازمند یک گروه تخصصی و عملیاتی در حوزه مرمت شهری است؛ بنابراین یکی از الزامات طرح تشکیل شهرداری بافت تاریخی، جذب یا آموزش نیروی متخصص از بین نیروهای موجود و مازاد سایر مناطق چهارگانه شهردای همدان است.
در قانون هم مشخصا «مدیریت مختص» ذکرشده و این بدان معنی است که تشکیل شهرداری بافت تاریخی نمی‌تواند در حد تغییر عنوان باشد، بلکه باید امر تخصصی دیگری از جنس مرمت، حفاظت و احیای شهری در کنار سایر وظایف شهرداری با بدنه‌ای مختص به خود پیگیری شود. در حوزه مدیریت ریسک و خطر، خدمات آتش‌نشانی بافت تاریخی با کوچه‌های تنگ و باریک آن، همچنین شیوه خاموش کردن حریق در این محدوده، باید متفاوت باشد. محدوده تاریخی، آتش‌نشانی، پلیس، حمل‌ونقل، زیباسازی و دیگر موارد خاص خود را می‌طلبد. دولت هم موظف است که با کمک کردن، هدایت کردن و ضابطه‌مند کردن به تسهیل انجام این امور توسط شهرداری بافت تاریخی کمک کند موضوعی که در بافت تاریخی شهر بوشهر به درستی محقق شده است.
در پایان با تاکید دوباره به این نکته که شهرداری تخصصی نیازمند جذب نیروی تخصصی است و حتی شهردار بافت تاریخی نیز باید متخصص و دارای تحصیلات مرتبط با این حوزه باشد تا بتواند سطح خدمات و مسائل دیگر بافت را از مجاری و سازوکارهای تخصصی کالبدی، اجتماعی و اقتصاد میراث شهری پیگیری کند. برای تحقق این امر نیز بی‌شک نیازمند ایجاد درجه‌بندی‌های تخصصی و جدی گرفتن بحث ارتقا، میان شهرداران شهرهای دارای منطقه بافت تاریخی هستیم.