*مهران‌دخت فتحی
از قدیم الایام دیده و شنیده‌ایم که هر جا آب جریان دارد آبادانی نیز هست و رودخانه‌ها هم که بستر و مکان اصلی آب به شمار می‌آیند به عنوان یک عنصر طبیعی در شهرها جریان داشته‌اند. نقش رودخانه‌ها در تشکیل تمدن‌ها غیر قابل انکار است و در طی تاریخ شهرها و آبادی‌های اولیه در کنار رودخانه‌ها و آبگیرها شکل گرفته که خود نشانگر اهمیت و نقش آن در ایجاد مجامع بشری است.
رودخانه‌ها یکی از عوامل مهم ایجاد و گسترش شهری به حساب می‌آیند و همینطور می‌تواند هویت بومی منطقه و شهر را هم حفظ کند.
گسترش شهرها بدون در نظر گرفتن پیوند آن‌ها با طبیعت، بسیار ناموزون است و این نبود توازن باعث تک‌بعدی شدن محل زندگی و به تبع آن دور شدن از حس طبیعی که جان مایه و روح زندگی است را موجب می‌شود.
برای داشتن زندگی شاد و همراه با شور و شعف باید تعادلی میان زندگی شهری و طبیعت ایجاد کرد که احیای رودخانه‌ها از جمله آن است.
احیای رودخانه‌ها و عبور آن‌ها از داخل شهر به خصوص در سبک زندگی امروز که پر تنش و استرس‌زاست کمک شایانی به بهبود کیفیت زندگی از جنبه روانی آن و کاهش چشم‌گیری در استرس می‌کند.
با وجود مشغله‌های فراوان این عصر، انسان بیشتر از هر زمان دیگری نیازمند همراهی با طبیعت و عوامل طبیعی است اما به دلیل تغییر سبک زندگی که کمبود وقت و ساعات کاری طولانی را به همراه دارد تنها راهکاری که می‌توان داشت تلفیق زندگی اطراف مان با عوامل طبیعی و زیست محیطی است که بتوان همزمان با کار و مشغله روزانه دسترسی آسانی هم به محیط زیست داشت.
در اکثر کشورهای دنیا شاهد عبور رودخانه‌ها از مراکز شهر هستیم که باعث ایجاد قابلیت‌ها و فرصت‌های شغلی و اقتصادی شده و در کنار آن ایجاد تفرجگاه‌ها و بوستان‌ها را هم می‌بینیم که به سهولت محل استراحت و دست یافتن به آرامش است.
رودخانه‌ها نقش تنفس‌گاه‌های شهری را دارند که نقش آن‌ها در زمینه طراحی علوم شهری را نمی‌توان نادیده گرفت و با در نظر گرفتن ساختار طبیعی و زیست محیطی در طراحی شهری می‌شود شهری بانشاط را به ارمغان آورد و این مستلزم ایجاد تعادل میان زندگی شهری و طبیعت است که باید توسط مردم و به ویژه مسئولان ایجاد شود. البته در این میان کسب مزایای اقتصادی از توجه به عناصر طبیعی و تلفیق آن با معماری شهری را می‌توان هدفی دانست که در این راستا قابل سرمایه‌گذاری و اجراست. از طرفی هم ارتباطی که می‌شود بین محیط شهری و آبی ایجاد کرد از جمله مسیرهای پیش برنده اهداف توسعه پایدار شهری است.
شهر همدان نیز از گذشته‌ها رودخانه‌هایی داشته که طی سال‌های اخیر پوشانده شده‌اند یا به محلی برای عبور فاضلاب تبدیل شده‌اند. کافی است گشتی در شهر بزنیم تا به وضوح بینیم که هیچ رودخانه ای در شهری که چندین رود در آن روان بوده، وجود ندارد.
شهر همدان در کنار کوهپایه و در کنار مسیر چندین رودخانه شکل گرفته اما چه شده که حتی یک رودخانه هم در حال حاضر در شهر دیده نمی شود؟
آب زلالی که از سرچشمه‌های این شهر هزار چشمه نشات می‌گرفت و مظهر پاکی و آرامش و سرزندگی است چه شده که چندین دهه است از مردم شهرمان دریغ شده؟
رودخانه‌هایی که به واقع رگ‌های زمین و شهر محسوب می‌شوند به چه علت توسط مسئولان پوشانده شده‌اند؟
اگر قرار باشد زلالی آب و پاکی و آرامش رودخانه‌ها از مردم شهر گرفته شود پس چه چیزی باید نمایان شود و جای آن را بگیرد؟
کج‌سلیقگی، منفعت‌طلبی و کم تخصصی در این زمینه هم گریبان‌گیر معماری شهری و مردمانشان شده، شهری که می‌شود بدون دخالت و به کار گرفتن عوامل مصنوعی آن را با در جریان قرار دادن رودخانه‌ها در دل شهر زنده کرد و شادابی بخشید چرا باید دستخوش این بی‌تدبیری‌ها و بی‌سلیقه‌گی‌ها شود؟
در بسیاری از کشورهای خشک با به کار گرفتن عوامل دستی و تصنعی شروع به ساخت روان‌آب‌ها و آبگیرها می‌کنند که به آن واسطه جذب گردشگر کنند و منظر چشم‌نوازی را تقدیم هر رهگذر و شهروندی کنند در حالی که در شهر ما این موهبت باید کاملا نادیده انگاشته شود.
پس جایگاه و تکلیف نظارت بر زیبایی شهری بر اساس عوامل زیست محیطی و حمایت و حفظ این موضوع چه می‌شود و بر عهده چه سازمانی است؟
مسئولان و عوامل زیربطی که باعث اجرایی شدن طرح پوشاندن رودخانه‌ها شدند باید بدانند که «رودخانه، خانه رود است» و درست است که در برهه‌ای بر اثر خشکسالی‌ها و کم شدن نزولات آسمانی، آب آن‌ها مدتی کم شده یا توانسته‌اند با دست بردن در ساختار و مسیر رود آن را بپوشانند یا منحرف کنند. روزی که مجدد رود پر آب شود، طغیان کند و سیل سنگینی رخ بدهد چه مشکلات هولناکی به وجود خواهد آمد و چه خسارت سنگینی اعم از جانی و مالی را در برخواهد داشت.
بالا بودن قیمت زمین و ملک در همدان از دیگر عوامل پوشاندن رودخانه‌های شهر است که موجب ساخت‌وسازهای متعدد در این میان شده در صورتی‌که وجود چندین رودخانه پر آب در همدان می‌توانست موجب ایجاد تفرجگاه‌هایی شود که علاوه بر کسب درآمد چهره طبیعی شهر نیز حفظ شود و از این ظرفیت و ویژگی بالقوه در جهت رشد اقتصاد شهر کمک جست و در کنار این امر زیبایی طبیعی دلچسبی هم به شهر افزود.
مهجور ماندن رودخانه‌ها در شهر همدان باعث ایجاد فضایی صرفا شهری به دور از هیجان طبیعی شده و این نیاز هر روز بیشتر بر شهروندان نمایان می‌شود
نقش این منظرگاه‌های طبیعی به لحاظ علمی و روانی به اثبات رسیده و برای احیای آن نیازمند نگاه مسئولانه و تخصصی است که با به راه انداختن جریان احیای رودخانه‌های شهر قدم درست و حساب شده‌ای در این مسیر برداشت و بتوان این زیبایی بصری را به شهر بازگردانیم.