*رضوان سلماسی
*عضو سابق شورای شهر همدان
امروزه حملونقل شهری یکی از ارکان زیربنای توسعه پایدار در شهرها است و برای ایجاد برنامه‌ریزی پایدار و جامع سیستم حملونقل شهری شاخص‌هایی از اهداف اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی در نظر گرفته می‌شود.
از دلایل مهم این امر، توجه روزافزون کشورها به اهمیت حضور انسان‌ها در شهرها در مقابل حضور ماشین‌ها است. شهر فضایی برای زندگی همراه با آرامش و آسایش برای انسان‌ها تعریف می‌شود که در آن می‌توانند اهداف و برنامه‌های خود را در آن برنامه‌ریزی و پیگیری کنند.
با پیشرفت و گسترش علم به‌ویژه با گسترش صنایع خودروسازی در طول زمان شاهد افزایش بی‌رویه و بیش از پیش ماشین در شهرها بودیم. این امر همراه با افزایش جمعیت شهرها منجر به توسعه معابر و عریض‌کردن خیابان‌ها شد. همین امر در افزایش حضور ماشین‌ها به‌ویژه وسایل حملونقل شخصی تأثیر فراوانی از خود به جای گذاشت. تا جایی که برنامه‌ریزی‌های شهری تمام توان خود را برای حضور ماشین به‌ویژه ماشین‌های شخصی در شهرها و سهولت جابه‌جایی آن‌ها گذاشت و در مقابل اهمیت توجه به حضور انسان‌ها در شهرها کمرنگ و کمرنگ‌تر شد.
به‌طوری‌که نه تنها آرامش زندگی انسان‌ها در شهرها دستخوش آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی و مهم‌تر از آن‌ها آسیب‌های محیط زیستی ناشی از حضور ماشین شد، بلکه هویت و گذشته شهرها نیز در سایه تعریض معابر برای کاهش ترافیک و سرعت حملونقل و جابه‌جایی ماشین‌های شخصی نابود شد.
در بسیاری از کشورها گسترش وسایل حملونقل شخصی، نه تنها باعث نابودی بافت تاریخی و قدیمی شهرها شد، بلکه معضلات محیط زیستی ناشی از دود و هوای آلوده ایجاد شده توسط ماشین‌ها با سرعت سرسام‌آوری افزایش یافت.
خوشبختانه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته امروز به جای از بین بردن هویت و فرهنگ شهرها در قالب نابودی ساختمان‌ها و معابر و فضاهای تعاملی قدیمی به بهانه کاهش ترافیک به دلیل افزایش حضور ماشین‌ها، رسیدن به توسعه همه‌جانبه و پایدار شهری بیشترمورد توجه قرار گرفته و بنابراین حضور انسان‌ها و ایجاد فضای مناسب برای زندگی آن‌ها در شهرها در دستور کار آن‌ها است، اما کشورهای در حال توسعه متأسفانه همچنان به شیوه گذشته عمل می‌کنند و در حال تجربه‌کردن تجربیات کشورهای توسعه‌یافته هستند. این در حالی است که ایجاد شبکه حملونقل عمومی مناسب با وسعت و جمعیت شهرها کمک ارزشمند و بسزایی در توسعه پایدار شهری ایفا می‌کند.
شهروندان می‌خواهند که راحت و بی‌دردسر در زمان مورد نظر و با قیمتی مناسب‌تر از هزینه استفاده از خودرو سواری از وسایل حملونقل عمومی در شهر استفاده کنند، اگر این شرایط برای شهروندان فراهم باشد، دلیلی برای استفاده آن‌ها از خودرو شخصی وجود نخواهد داشت، زیرا او نیاز به وسایل حمل‌و‌نقلی قابل اطمینان دارد تا از بابت دیررسیدن به محل کار یا تحصیل خود نگرانی نداشته باشد. وسایل حملونقل عمومی که یک زمان‌بندی متناسب با خواسته شهروندان داشته و بتواند در ساعات اوج و غیر اوج برای سفرهای کاری، مدرسه و آموزش، تفریحی، سفرهای خرید یا دیدن مهیا باشد و این همان چیزی است که این روزها بسیاری از کشورها به آن توجه می‌کنند.
معتقد هستم شهرهای امروزی باید با ایجاد یک سیستم حملونقل شهری مناسب که کل شهر را پوشش داده و استفاده از آن آسان و سریع بوده و دسترسی‌های همه جانبه را تسهیل کرده باشد، شهروندان را به استفاده از وسایل حملونقل عمومی در مقابل ماشین‌های شخصی سوق داده و آن‌ها را تشویق به استفاده از این وسایل کند.
این موضوع در خصوص ایران و شهرهای آن از جمله همدان نیز باید مورد توجه خاص قرار گیرد. معماری شهری همدان و فضاهای قدیمی و تعاملی آن به نوعی در مرکز شهر گسترش پیدا کرده است. به‌طوری‌که شهروندان برای انجام بسیاری از کارهای خود مجبور به انجام سفرهای زیادی در مرکز شهر هستند. از جمله سفرهایی برای تهیه مایحتاج زندگی از بازار اصلی همدان که در این قسمت متمرکز شده است و این شرایط زندگی شهروندانی را که در این بخش از شهر زندگی می‌کنند با مشکلات جدی و عدیده مواجه کرده است، درحالی‌که این شهروندان دنبال زندگی آرام و سلامت هستند.
توجه ویژه به حضور انسان‌ها در شهر و گسترش نگاه انسان‌محور در سیاست‌های شهری شرایط زندگی مساعدتری را برای شهروندان فراهم می‌کند. در سال‌های گذشته نگاه ماشین‌محور در برنامه‌ریزی‌های شهری همدان در مرکز شهر زمینه را برای حضور ماشین‌های شخصی فراوان در مرکز شهر برای انجام کارهای روزمره را افزایش داده است. همین موضوع به دنبال خود ترافیک فراوان و طولانی به همراه افزایش آلودگی هوا در مرکز شهر را به همراه داشته است. به‌طوری‌که در حال حاضر هم با این مشکل در مرکز شهر مواجه هستیم. در سال‌های گذشته راهکار حل مشکل ترافیک تعریض معابرو یا ایجاد پارکینگ برای خودروهای شخصی بوده است که نابودی بافت تاریخی شهر و در نهایت تغییر فرهنگ و افزایش مشکلات ساکنین این مناطق را به همراه داشته است.
با توجه به مسکونی‌بودن بخش زیادی از بافت تاریخی واقع در مرکز شهر همدان در کنار وجود بازارهای عمومی مهم و بزرگ مورد نیاز اکثریت قریب به اتفاق شهروندان در این قسمت از شهر از جمله بازار میوه‌و‌تره‌بار می‌طلبد که سیستم وسایل حملونقل عمومی مورد نیاز در این قسمت مورد بازنگری قرار گرفته و ضمن برنامه‌ریزی‌های مناسب بر اساس نظر متخصصین بومی حوزه حملونقل عمومی شهر ضمن گسترش پوشش حملونقل عمومی در کل شهر در خصوص افزایش دسترسی به این وسایل و افزایش سرعت حملونقل عمومی نیز برنامه‌ریزی‌های مناسب صورت پذیرد.
ایجاد یک شبکه حملونقل مناسب شهری در کل شهر مخصوصا در مرکز شهر همدان در کاهش بسیاری از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی اثرات مثبت زیادی خواهد داشت که بخش اعظم آن از حضورنداشتن وسایل حملونقل شخصی ایجاد خواهد شد.
وسایل حملونقل همگانی که شهروندان در آن احساس آرامش داشته و در ضمن ویژگی‌های پایداری شهر از جمله هوای پاک، کاهش آلودگی صوتی و تصادفات را هم به همراه داشته باشد.
همین‌طور زمان و هزینه سفر در مقایسه با خودرو سواری را کمتر کرده به‌طوری‌که هیچ توجیهی برای استفاده کردن از وسایل حملونقل شخصی وجود نداشته باشد و در کنار آن با برنامه‌ریزی‌های مناسب فرهنگ استفاده از حملونقل همگانی نیز گسترش یابد.