*سید محمدجواد حسینی‌مرصع
*کنش‌گر مسائل شهری و معماری
مسئله مدیریت و برنامه‌ریزی آینده شهرها یکی از مهم‌ترین مسائل تصمیم‌سازان شهری و منطقه‌ای است. طرح‌های جامع شهری از ابتدایی‌ترین طرح‌هایی است که در قرن بیستم بعد از احساس نیاز برای پاسخ به مسائل شهری، پای به عرصه برنامه‌ریزی شهری نهادند، در این طرح‌ها برای پاسخ به نیازهای شهروندان زمین‌های موجود در شهر و نیز اطراف شهر را مورد مطالعه قرار می‌دهند و بر اساس قابلیت‌های موجود در عرصه‌های مختلف برای پاسخگویی به نیازهای شهر و شهروندان برای قطعات مختلف نقش و عملکردهای مربوط را اعطا می‌کنند اما رویکردهای برنامه‌ریزی شهری چند دهه ای است که دچار تحولات اساسی شده است و به علت تحقق‌نیافتن بسیاری از اهداف مورد نظر در طرح‌های جامع شهری، روش‌های دیگری از سوی صاحب‌نظران برنامه‌ریزی شهری پیش روی تصمیم‌سازان شهر قرار گرفته است.
یکی از نقاط ضعف تأثیرگذار در برنامه‌ریزی طرح‌های جامع نگاه از بالا به پائین برنامه‌ریزان و مدیران شهری در این طرح‌هاست که با فرض دانای کل بودن عالمان برنامه‌ریزی و در نظر گرفتن همه جوانب و زوایای مسائل شهری برای چندین دهه آینده شهر تصمیم‌گیری می‌شود اما در عمل بسیاری از طرح‌های جامع دچار انحراف از اهداف طرح می شوند و تحقق‌پذیری آن‌ها به دور از آرمان‌های برنامه‌ریزان شده است. بنابراین امروزه این نگاه با تغییر و تحول در نظام‌های برنامه ریزی به نگاهی از پائین به بالا و با در نظر گرفتن نظرات و دیدگاه‌های متنوع اقشار مختلف مردم سعی در اصلاح رویکردی در سیستم برنامه‌ریزی شهری کرده است.
بنابراین امروزه در بسیاری از شهرهای جهان بهره‌گیری از آرا و نظرات شهروندان و مشارکت دادن آن‌ها در فرایند طراحی و برنامه‌ریزی شهری امری ضروری و بدیهی است. اما در کشور ما هنوز در بر پاشنه «برنامه‌ریزی برای مردم» می‌چرخد و عبارت برنامه‌ریزی برای مردم هنوز بیشتر در کتاب‌ها و کلاس‌های آموزشی مطرح می‌شود .
در طرح جامع شهر همدان نیز که اخیرا در حال تهیه و تصویب است، استفاده‌نکردن از نظرات شهروندان عام و خاص از نقایص مشهود است که آینده اجرایی این طرح را تهدید می‌کند. در طرحی که در صحن شورای اسلامی شهر همدان مردود اعلام شد، مسائل و موضوعات مختلف وجود دارد که مستلزم تجدید نظر است و اگر فرصت و توفیق اجباری برای تهیه‌کنندگان این طرح به وجود آمده، شایسته است که در این مجال، آرا و نظرات شهروندان را در طرح جامع شهر دخیل کنند و تهیه طرح را از پشت درهای بسته شرکت‌های مشاور به سطح شهر بیاورند و قابلیت‌های بومی و محلی شهر همدان را از دل محلات شهر بیرون کشند. شیوه ازکارافتاده طرح‌ریزی از راه دور را کنار بگذارند و همراه با مردم شهر برای قابلیت‌ها و کمبودهای آن طرحی نو دراندازند . نسخه‌پیچی کلی و یکدست‌کردن همه شهرهای کشور با خط‌کشی و رنگ‌آمیزی روی نقشه‌های هوایی (!) نمی‌تواند برای آینده پیچیده شهرهایمان راه‌گشا باشد. برنامه ریزان باید به مردم شهر اعتماد کنند و نظرات آن‌ها را به عرصه‌های تصمیم‌گیری ارائه دهند نه این‌که با چانه‌زنی، طرح‌های ذهنی خود را به کرسی بنشانند. آینده را روی بن مستحکم گذشته شهر بنا کنند، قابلیت‌های طبیعی و تاریخی و فرهنگی شهر همدان باید نقش پررنگی در معماری و شهرسازی آینده شهر داشته باشد. مردم همدان بهتر از کس دیگری می‌دانند که چطور باید زندگی کنند، خانه‌هایشان چند طبقه داشته باشد؟ کدام زمین حاصل‌خیز باید برای کشت و زرع حفظ شود و کدام قسمت از شهر امکان گسترش ساخت و ساز دارد؟ تفرجگاهی شهر کجاست؟ گنجنامه و عباس‌آباد چه ظرفیت و کارکردی دارند؟ محلات شهر چه ویژگی‌هایی دارند و پشت مرزبندی آن‌ها چه قصه‌هایی وجود دارد و…
بنابراین از مسئولان شهر این انتظار می‌رود تا نقش گمشده مردم را در برنامه‌ریزی‌های آتی همدان بازیابی کنند تا توسعه شهر همدان بر مبنایی استوار بنا گذاشته شود و با مشارکت مردم و نقش دادن به ایشان احساس مسئولیت و وظیفه شهروندی را در ایشان تقویت کنند و شهر را در اختیار صاحبانش قرار دهند.