مدرسه مریم؛ بنایی برای همه دوران‌ها

*پگاه یادگاری

*سرپرست گروه طراحی و مرمت پروژه مدرسه مریم

چرچره؛ جایی که چشمه یا قناتی از آن بیرون می‌آمده، محله‌ای است در همدان که روزگاری همانند دیگر محلات قدیمی مکان سکونت نسلی در گذشته بوده است، با خانه‌هایی خاطره‌انگیز که هم اکنون نیز می‌توان برخی یادگاری‌های آن را در محله دید. توضیح این‌که چه کسانی و چه خانه‌هایی در این محله بوده‌اند قصه‌ای است ناگفته، اما در حد اشاره، خانه سجادی، خانه صارم اصلانی، خانه روحانی، خانه خاور خانم و دیگر شخصیت‌های محله که تاریخش را روایت می‌کند هنوز کورسوی هویتی است بر ذهن ساکنان آن، که شاید هنرمندی پیدا شود، طرحی بر آن بزند تا دوباره به یاد آیند.

بنای مدرسه مریم که ما مرمت آن را شروع کردیم، در نگاه اول تک بنایی است جدا افتاده، درست در مرکز محله که در دل خود ارزش‌های مستتر فراوانی دارد، ارزش‌هایی که دارای بار تاریخی است و می‌تواند به یکی از زیباترین مکان‌ها به منظور نشان دادن میراث ملموس و ناملموس شهر همدان تبدیل شود. در حیاط بنا سرداب تاریخی که خبر از سبک زندگی گذشتگان ما می‌دهد به زیبایی خودنمایی می‌کند. در نگاهی دیگر جزئیات بنا و حس و حال معماری گذشته با ذهن بیننده بازی می‌کند. وارد بنا که می‌شویم درست در طبقه همکف مسیر قناتی که اصلا نام محله هم به دلیل قنات‌هایی که روزگاری از این اطراف عبور می‌کرده، چرچره شده است را می‌بینیم. تمامی این‌ها همه و همه دلیلی است بر حفظ این بنا و دادن حیاتی تازه به آن. اما با نگاهی موشکافانه‌تر، مدرسه مریم تک‌بنایی دور افتاده نیست چراکه شهرهای ما در گذشته یک کل منسجم بوده‌اند. در اطراف همین بنا هم هنوز خانه‌هایی تاریخی هستند که می‌توانند با نگاهی مجموعه‌ای ارزش یکدیگر را تشدید کنند و بافت شهری اطراف خود را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین می‌توانیم این سوال را مطرح کنیم که چگونه می‌توانیم گذشته را تعریف کنیم و چه ساختمان‌هایی شایسته سرمایه‌گذاری مجدد هستند که در صورت تغییر کاربری برای محلات ما مفید باشند؟ این ایده فراتر از نجات یک ساختمان از نقطه نظر حفاظت است چراکه می‌تواند برند و خلاقیت شهر را ارتقا داده و شبکه خلاقیت اجتماعی را افزایش دهد. بنابراین استفاده مجدد از بناهای تاریخی از نظر تغییر کاربری باید فراتر از خود تحولات نگاه کند و پاسخی باشد برای حفظ حافظه تاریخی و ایجاد ارزش‌های جدید با نگاهی جامع‌تر.

از این منظر ساختمان‌ها و بناهای تاریخی در معرض تخریب که امروزه به عنوان یک منبع واقعی برای ایجاد قلمروهای مکانی می‌توانند مطرح شوند و در اثر جهش زمانی و اجتماعی بافت کارکرد خود را از دست داده‌اند را می‌توان به عنوان فرصتی برای ایجاد کارکردهای جدید با هدف بازآفرینی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی در نظر گرفت.