*لیلا بهرامی
*جامعه‌شناس
فضاهای عمومی شهری بستر رشد و تکامل جامعه شهری هستند. از این رو وجود کیفیت و رضایت‌مندی امری ضروری و انکارناپذیر در توسعه پایدار فضای شهری است. مبلمان و حتی المان‌های شهری به عنوان وسایلی که در فضای شهری نصب شده و استفاده عمومی دارند، می‌توانند به فضای شهری روح ببخشند و به عنوان یکی از رهیافت‌های سازنده شهرسازی پایدار به شمار آیند.
المان‌های شهری بخشی از مبلمان شهری به حساب می‌آیند که جنبه کارکردی آن‌ها ضعیف‌تر و جنبه زیبایی‌شناسی آن‌ها قوی‌تر است و به دو صورت کلی دائمی و موقت می‌توانند دسته‌بندی شوند. این المان‌ها در هویت‌بخشی به شهرها نقش موثری را ایفا می‌کنند و به طور متقابل در کاربرد آن‌ها باید به ویژگی‌های هویتی و فرهنگی منطقه توجه لازم صورت گیرد.
المان یا نماد شهری، ترکیبی است پیکره‌وار که در ساخت آن از ویژگی‌های درونی احجام و اشکال هندسی، صفحات قائم یا منحنی، اجزای سازه‌ای، کابل‌ها، پوترها و فریم‌ها و به طور کلی هر آن‌چه می‌تواند جنبه تزئینی و ساختمانی داشته باشد به صورت یک کلیت یکپارچه و تلفیقی از موارد فوق استفاده می‌شود و قبل از هر چیز این ترکیب دارای یک نظام هندسی و تعادلی پایدار و زیبا است، به گونه‌ای که پس از خودنمایی در سطح شهر افراد را به گونه‌ای جذب خود کرده و ذهن‌شان را درگیر خود می‌کند که تا مدت‌ها در آن منطقه از شهر به صورت نمادین مشخصه‌ای برای شناخت شهر در منطقه مورد نظر می‌شود. طبق نظریه لینج عوامل بسیاری بر خوانایی شهرها مؤثرند که مورد توجه طراحان و برنامه‌ریزان شهری قرار گرفته است. از جمله این عوامل گره‌ها و نشانه‌های شهری است که بر خوانایی شهر تأثیر بسزایی دارند. بنابراین اهمیت موضوع از آن روست که با گسترش شهرهای امروزی داشتن گره‌ها و نشانه‌ها و المان‌های شهری برای سهولت در یافتن مسیرها و مکان‌ها برای شهروندان مؤثر است.
بی‌شک ورود هنر و به ویژه مجسمه‌ها و المان‌های شهری به عرصه فضاهای شهری، یکی از مناسب‌ترین راه حل‌ها، برای زیباسازی فضاهایی به منظور تمرکز و تعامل شهروندان در شهرهاست. المان‌ها باید بر اساس فرهنگ تاریخ، آداب و رسوم و شرایط اقتصادی و شغلی مردم همان منطقه طراحی شود تا هم نماد آن شهر باشد و هم شهروندان بتوانند ارتباط بهتر و عمیق‌تری با آن برقرار کنند. هر چقدر که المان با فرهنگ مردم هماهنگ‌تر باشد تاثیر و جذب مخاطب آن بیشتر است، زیرا وجود این دسته از المان‌ها علاوه بر زیبایی، کیفیت فضا را نیز ارتقا می‌دهد و این کیفیت است که بر ذهن انسان نقش می‌بندد و بر حس مکان و خاطرات جمعی شهروندان تاثیر می‌گذارد.
در شهر همدان المان‌های نوروزی نسبت به سال گذشته رشد ۵۰ درصدی داشت و در ۱۵۰ نقطه از شهر المان نصب شد. با این‌که کارهای خوبی نیز وجود داشت اما برخی از عروسک‌ها با واکنش و انتقاد مردم، فعالان مدنی و رسانه‌ای روبرو شد. چراکه معتقد بودند که علاوه بر اشکالات زیبایی‌شناسی در انتقال مفاهیم و مضامین ناکارآمد هستند. مطالعات پیشین انجام شده در شهر همدان نشان می‌دهد نه تنها اعمال تغییرات سلیقه‌ای به منظور رفع نارسایی‌ها و نوع طراحی المان‌های شهری موجود در بوستان‌ها و استفاده از فعالیت‌های غیرمرتبط با اهداف بوستان، سبب به وجود آمدن ناسازگاری بین شاخص‌های موثر بر بهبود و ارتقای سطح کیفیت محیطی و الگوهای رفتاری حاضران در آن می‌شود. بلکه هر چقدر چیدمان فضا و طراحی زیبای مبلمان مورد نیاز در فضای شهری مانند پارک صحیح باشد برای استفاده‌های مطلوب و عمومی قابلیت و جذابیت بیشتری داشته و نسبت به استفاده‌های نامطلوب یا ناهنجار محدودتر می‌شود. حس مکان بر ارزش‌ها، نگرش‌ها و به ویژه رفتار اجتماعی افراد در مکان تاثیر می‌گذارد و عاملی برای احساس امنیت، لذت و ادراک عاطفی و هویتمندی افراد است.
المان‌های شهری به عنوان یکی از اصلی‌ترین اجزای شهر، می‌توانند نقش بسزایی در ایجاد روابط عاطفی افراد با فضاهای شهری و به تبع آن ارتقای سرزندگی و پویایی این‌گونه فضاها ایفا کنند. المان‌های شهری در کنار سایر عوامل تاریخی و فرهنگی، عامل تداعی خاطره و سرزندگی مکان از عوامل مهم و برجسته در ایجاد و ارتقای حس تعلق و دلبستگی به مکان در شهر همدان است؛ همچنین نقش معیارهای زیبایی و چشم‌نوازی، خاطره‌انگیزی و معانی و مفاهیم المان‌های شهری در ارتقای این حس در شهر همدان به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران بسیار زیاد است.